Уладзімір Караткевіч - Чазенія

Вялізны матыль сеў на грудзі Севярыну і папоўз да ягонага аблічча, буйны, нібы ў кіно, аж спалохацца можна было. Пукатыя гіганцкія вочы адбівалі святло, гарэлі барвяным агнём.

Пачвара з фантастычнай невядомай планеты.

– Што гэта? – уражаны спытаў Будрыс.

Шаўкавісты, шэры са срэбрам матыль сумна і адхілена сядзеў у цэнтры плямы святла. Такі самы абыякавы, як і гэтая жанчына, ад аднаго позірку на якую замірала і падала сэрца.

I раптам... варухнуліся верхнія крылы, разышліся, адкрыўшы ніжнія. I на гэтых ніжніх крылах неверагодным, фасфарычным ззяннем зайграла шырокая сіне-блакітная паласа. Нібы матыль адкрыў самую глыбокую сутнасць сваю.

– Што? – трывожна спытаў Будрыс.

– Блакітная ордэнская стужка... – ціха сказала яна.

– Як вы, – яшчэ цішэй сказаў мужчына.

Жанчына змоўчала. I толькі праз некалькі хвілін сказала:

– Не як я. Як жыццё. Тое, якое вы не навучыліся любіць. Вас вучылі, а вы не навучыліся, моцныя людзі. Куды, на што ўжываць вашую грубую сілу – гэтаму вы так і не навучыліся.

Ён не мог болей трываць. Ён ведаў, што гэтага нельга, немагчыма, і ўсё ж сарваўся. Зрабіў крок, убачыў спалоханыя вочы, абняў за тонкія гнуткія плечы, прыцягнуў да сябе і прыпаў вуснамі да яе вуснаў. Яна не супраціўлялася, яна замерла і – яму здалося на імгненне – нават адказала яму.

Мужчына бачыў бязвольна апушчаныя веі, адчуваў усю яе, нібы надламаную, постаць і прыпадаў да гэтых вуснаў усё больш і больш прагна, непрытомна ўсведамляючы, што гэта смяротнае шчасце і што гэта – канец.

Задыхнуўшыся, яна злёгку адштурхнула яго, хіснулася на нагах. Варухнуліся і замерлі вусны.

– Каб ніколі больш... – пасля паўзы глуха сказала яна. – Каб ніколі больш гэтага не было.

– Вы кагосьці кахаеце?

– Не, – усё больш прыходзячы да прытомнасці, сказала яна.

– Ну вось, – у яго перасела ў горле. – А я вас страшэнна шкадую. Вельмі кахаю...

– Так вось адразу?

– Так вось адразу, – проста сказаў ён. – Я ведаю, на што мне яна патрэбная, мая... грубая сіла. На тое, каб любіць, каго люблю, на тое, каб бараніць яе, калі гэта спатрэбіцца.

– Кіньце. Гэта не прынясе вам нічога, акрамя пакуты. Кіньце, пакуль не позна.

– Позна, – ціха сказаў ён. – Нашто вы кажаце такое?

– Вы ведаеце.

– Няўжо тая злашчасная размова? Ды як жа вы?..

– Яна... Не люблю "ўладароў", "пакарыцеляў", не люблю "гаспадароў жыцця". Гаспадарыце над гэтым няшчасным жыццём. Паны. Двухногае наканаванне. Эксперыментатары над жывым. Я... не магу глядзець на іх... На вас.

Змоўкла. Маўчаў і ён, апушчаны ў бездань самага безнадзейнага адчаю.

– Прабачце мне... Я нічога не магу даць вам. У вас і так усё ёсць. Вы добры, мілы, слаўны чалавек. Але вы моцны. У вас жорсткая, рацыяналісцкая справа, яна не церпіць хістанняў. I вы такі...

– Каб вы толькі ведалі, як вы памыляецеся.

– ...I што я магу даць вам са сваімі матылямі і травамі? Хіба што любоў да жыцця, якое яно ёсць?

– Не трэба, – амаль са стогнам выдыхнуў ён.

– Так, не трэба. Хадзем да вогнішча.

Яна згасіла рэфлектар. Стала цёмна. Толькі наводдаль цьмяна сзяціліся ў попеле рэдкія вуголлі.

– А я без вас усё ж не магу, – упарта сказаў ён. – Вы гэта ведаеце. Сам не ведаю, калі гэта ўсё пачалося, але як толькі я зразумеў, што гэта такое, я зразумеў і тое, што я не магу без вас.

– Маўчыце, – сказала яна. – Маўчыце, калі ласка, дарагі.

Яны падышлі да вогнішча, і мужчына стаў ламаць лаўжы, калі жанчына прыгледзелася да чагосьці і ўскрыкнула.

– Што?

– След, – сказала яна.

На самым краі плешыны ад вогнішча выразна адпячатаўся ў попеле круглы, памерам з ліст гарлачыка, след кашэчай лапы. Звер ступіў сюды зусім нядаўна: след яшчэ курэў парай.

– Немагчыма. Гэта вар'ят. Як злы дух пасяліўся ў ім.

– Чаму?

– Разумееш, ён ступіў у гарачы попел... Гэта немагчыма! Такога не бывае ў свеце. Ніводны звер не пойдзе нават на пах чалавека, жалеза, дыму. Ён шалёны.

I адразу ж, нібы ў адказ на яе словы, з цемры вылецеў шалёны віск болю, рык, рыданні, лямант смяротна абражанай гіганцкай кошкі.

Замерла ўсё вакол. I ў гэтай дрыжачай ад жаху цішыні, на мяжы магчымага хрыпеў і рваўся вар'яцкі крык, у якім была, здавалася, уся абраза, уся журба і ўся помста свету.

– Я, здаецца, зараз заляплю яму, – праз зубы сказала жанчына.

– Нельга, – сказаў Будрыс. – Нельга страляць.

– I сапраўды, нельга, – сказала яна. – Але нельга і заставацца ля вогнішча. Ён, мабыць, апёкся. Ён чорт ведае што можа вытварыць цяпер. Бярыце сабаку. Заходзьце ў хату. Сёння вы будзеце тут.