Уладзімір Караткевіч - Чазенія

– Ну, гэта невялічкае перабольшанне.

– Не жартуйце. Не трэба. Ясна, што холадна. Усё адно, як у месячную ноч замярзае недзе на Эльбрусе чалавек. А вакол прыгожа. I высока-высока, на ўсё людства хопіць.

– Менавіта хопіць, – змрочна сказаў ён. – Менавіта, на ўсё людства.

– Не, я там не магла б. Нават з лепшымі людзьмі на свеце. Я зямлю люблю, даліны, невысокія, зялёныя, вось такія, горы. Цеплыню люблю. У ёй прыгажосць. I сапраўдная вышыня – у ёй. Чорта людзям у вышынях, на якіх нельга жыць... Якая страшная праца!

Яна глядзела на яго з зацікаўленасцю і... з агідай. I хаця Севярын разумеў, што яна іншы, палярна іншы, зусім не такі, як ён чалавек, што яны не могуць зразумець адно аднаго, – яму стала крыўдна за сваю справу і – яшчэ болей – за сябе.

Ён ляжаў каля вогнішча і не спаў. Пад бакамі была сухая трава, на нагах – грубая коўдра, пад галавою – скручаны плашч.

Побач драмаў, паклаўшы лабастую галаву на тоўстыя беласнежныя лапэты, гладкі Амур. Ад цеплыні і салодкіх сноў у яго дрыжалі бровы.

"Добра табе! – падумаў Будрыс.– А мне кепска. Дужа..."

Размова з Гражынаю ўразіла яго больш, чым здалося спачатку. Упершыню ён сутыкнуўся з такім поўным адмаўленнем усяго, чым ён жыў дагэтуль. Гэтая агіда, гэтая адчужанасць. I самае горшае, што ён бачыў іх у чалавеку, у якім менш за ўсё хацеў бы бачыць такое.

"Дрэнь твае справы, чалавеча... Занадта, занадта мы розныя. Ніколі ў жыцці нам не пасябраваць. Тваё жыццё, сапраўды, лёд на вяршыні. А яна перажыла калісьці ледавікі, чаканне смерці ўсяго жывога, і таму занадта добра ведае цану льдам... Перыстая, ажурная, уся дзеля сонца... Чазенія... Жанчына. Як толькі адступілі льды – стала на россыпах камянёў, дзе ніхто яшчэ не мог жыць. I з тых часоў стаіць, будзе стаяць на фарпосце жыцця. Мала пражыве. Цаной гэтага жыцця падрыхтуе жыццё дзеля іншых.

Жанчына. Ведае цану льдам. I таму не зразумее. Не даруе. Не прымірыцца".

...Лёталі над агнём вялізныя, як птушкі, начныя матылі. Нерухомыя ў чыстым паветры, стаялі зоркі над вяршынямі гор.

Ён ведаў, што жанчына тут, побач, спіць у гэтай закінутай хатцы. А можа, і не спіць, бо яе таксама жорстка ўразіла размова на беразе рэчкі. А менавіта таму, што гэтая размова была, да жанчыны было зараз далей, чым да гэтых высокіх, халодных зор.

Яна ніколі не паставіцца да яго з даверам. Сябрам не будзе. Нават старонняй не будзе. Будзе ворагам, пільным назіральнікам, лазутчыкам у стане такіх, як ён. Таму што ён і яна – розныя бакі жыцця. Жыцця? Увогуле розныя палюсы ўсяго існага.

Яму было вельмі горка адчуваць гэта.

Ноч. Добрая музыка ночы. Сонна цмокае вуснамі рака. Падушка з водарасцяў у яе пад шчакой. Схіліліся і пільна слухаюць сны ўсяго жывога гонкія чазеніі. Чуйным сном спіць недзе ў нетрах жэньшэнь. Спіць недзе ў зямлі Генусь. Спяць мёртвыя ў магілах, жывыя – у ложках і ля вогнішчаў.

I ўсе-ўсе слухаюць песню ночы: адны з надзеяй, другія з безнадзейнасцю. Адны – прымірыўшыся, другія – гатовыя зубамі бараніць жыццё.

Але ў ночы няма нічога страшнага. I зла няма ў ночы. I бяспека ў ночы ў руках. I таму побач, далёка-далёка, ляжыць і ніколі не даруе, не наблізіцца жанчына. Не даруе за спробу прынесці ў ноч зло. Не даруе чазенія.

У дрымоце, праз напаўапушчаныя веі, ён раптам убачыў, як бязгучна сеў і выцягнуўся Амур. Футра на загрыўку ўстала, як грыва, напружыліся мускулы, бязгучна выскалілася пашча. I бязгучны выскал быў страшнейшы за рык і брэх.

Севярын сеў.

Агонь дагараў. I першае, што чалавек убачыў у цемры, за межамі цьмянай, чырванаватай плямы святла, за гэтым згасаючым у цямноцці аазісам, – гэта былі два халодныя зялёныя агеньчыкі. Ледзяныя, застылыя, нерухомыя, неміргаючыя.

Чалавек i звер глядзелi адзiн аднаму ў вочы. Пасля чалавек устаў. I адразу з цемры, адтуль, адкуль свяцiлi два бязлiтасныя, пачварна гiганцкiя светлякi, даляцеў гарлавы, прыглушаны кашаль i хрып.

Нешта пагрозна варочалася ў самай, здавалася, глотцы цемры, нешта перакатвалася, як далёкі пярун, узносілася да высокага, здрадліва-пяшчотнага, сладастраснага муркання і адразу падала ледзь не на дзве актавы, да брукатання, да клёкату. Нібы бурчала сама старажытная ноч. I не было на свеце нічога больш першабытнага, больш страшнага, больш усеўладнага.

Чалавек зрабіў крок, і другі, і трэці. З голымі рукамі. Задушаны рык нібы адскочыў ад самога агню ў змрок. I яшчэ на крок адскочыў. I яшчэ...

– Ты, маньчжурская пантэра, – сказаў чалавек. – Ты, барс. Ты, леапард, і як цябе там яшчэ клічуць. Драная кошка, ці што? А ну, давай сюды!