Міхаіл Булгакаў - Сабачае сэрца

Шкада мне яе, шкада! Але самога сябе яшчэ больш шкада. Не таму што эгаіст, а таму што ўмовы няроўныя, гэтак гавару. Ёй хоць дома цёпла, а мне… Куды пойдзеш? У-у-у-у-у!..

— Цю, цю, цю! Шарык, а Шарык… Ты чаго скуголіш, бедны? Хто цябе пакрыўдзіў? Ух…

Ведзьма-мяцеліца заляскала варотамі і мятлой улупіла паненцы пад вуха. Спаднічку падняла да калень, паказала крэмавыя панчошкі і вузкую палосачку дрэнна памытай карункавай бялізны, задушыла словы і замяла сабаку.

Божа літасцівы, якое надвор'е… Уй… І жывот баліць. Гэтая саланіна, гэта ад саланіны! І калі ўсё скончыцца?

Паненка нахіліла голаў і кінулася ў атаку, прарвалася праз вароты, і на вуліцы пачало яе кружыць, круціць, быццам раскідаць, потым укруціла ў снежны віхор, і яна знікла.

А сабака застаўся ў падваротні пакутаваць ад скалечанага бока, прыціснуўся да халоднай сцяны, задыхнуўся і цвёрда вырашыў, што адсюль ужо нікуды не пойдзе, тут і здохне. Адчай знясіліў яго. На душы было гэтак горка і балюча, гэтак адзінока і страшна, што дробныя сабачыя слёзы, як болечкі, выкочваліся з вачэй і адразу ж высыхалі. На пакалечаным баку тырчалі скудлачаныя мёрзлыя камякі, а між іх відаць былі люта чырвоныя плямы ашпаранай скуры. Якія ж тупыя, дурныя, жорсткія кухары. «Шарык» — яна назвала яго… Які ж ён «Шарык»? Шарык — гэта значыць круглы, сыценькі, дурны, жарэ аўсянку, сын слаўных бацькоў, а ён кудлаты, даўганогі і пакусаны, валацуга паджары, бяздомны сабака. Але дзякуй і за добрае слова.

Дзверы праз вуліцу ў ярка асветленай краме ляпнулі, і з іх паказаўся грамадзянін. Менавіта грамадзянін, а не таварыш, і нават — дакладней — пан. Бліжэй — відочна — пан. Думаеце, мяркую па паліце? Глупства. Паліто цяпер многія з пралетарыяў носяць. Праўда, каўняры не такія, як былі, пра гэта і гаварыць нечага, але здалёк зблытаць можна. Вочы — во адметная рэч. Нібы барометр. Усё відаць — у каго пустая душа, хто ні з таго ні з сяго можа сунуць ботам пад рэбры, а хто сам усякага баіцца. Менавіта самага апошняга халуя і цягне часам цімануць за лытку. Баішся — і атрымлівай. Калі баішся, то гэтага і варты… р-р-р… гаў-гаў…

Пан упэўнена перайшоў у завірушным слупе вуліцу і рушыў да падваротні. Ага, на гэтым усё відаць. Гэты смярдзючае саланіны лопаць не будзе, а калі дзе-небудзь яе яму падсунуць, то ўчыніць гвалт, у газеты напіша: мяне, Піліпа Піліпавіча, абкармілі.

Вось ён усё бліжэй і бліжэй. Гэты есць уволю і не крадзе, гэты не будзе даваць ногца, але і сам нікога не баіцца, а не баіцца таму, што заўсёды накормлены. Ён ад разумовай работы пан, з французскай востранькай бародкай і сівымі пушыстымі вусамі, фацэтнымі, як у французскіх рыцараў, але пах ад яго прылятае разам з мяцеліцай дрэнны — бальнічны. І цыгарны.

Якое ж ліха, запытацца, ганяла яго ў кааператыў Цэнтрагаса?

Вось ён побач… Нешта шукае? У-у-у-у… Што ён мог купляць у задрыпанай крамцы, хіба не хапае яму Ахотнага рада? Што такое?! Кіл-ба-су. Пан, каб вы бачылі, з чаго гэтую кілбасу робяць, вы б і блізка не падышлі да крамы. Аддайце яе мне.

Сабака з апошняе сілы бяздумна папоўз на тратуар. Мяцеліца заляпала, як са стрэльбы, над галавой, узмахнула вялізнымі літарамі плаката «Ці магчыма абмалажэнне?».

Натуральна, магчыма. Пах абмаладзіў мяне, падняў з жывата, пякучымі хвалямі сцяў парожні двое сутак страўнік, пах, які перамог бальнічны, райскі пах пакрышанай каніны з часнаком і перцам. Чую, ведаю — у правай кішэні ў футры ў яго кілбаса. Ён нада мной. О мой валадар! Зірні на мяне. Я паміраю. Рабская наша душа, праклятая доля!

Сабака папоўз, як змяя, на жываце, са слязамі на вачах. Зірніце на кухараву работу. Але ж вы нічога не дасце. Ведаю я занадта добра багатых людзей! А наогул — нашто яна вам? Нашто вам гнілая каніна? Нідзе гэтакай атруты не атрымаеце, акрамя як у Массельпроме. А вы сёння паснедалі, вы, сусветная велічыня з-за мужчынскіх палавых жалёз. У-у-у-у… Што ж гэта робіцца на белым свеце? Відаць, рана яшчэ паміраць, а адчай — і сапраўды грэх. Рукі яму лізаць, болей нічога не застаецца.

Таямнічы пан нахіліўся да сабакі, бліснуў залатымі абадкамі вачэй і выцягнуў з правай кішэні белы прадаўгаваты скрутак. Не зняў карычневых пальчатак, раскруціў паперу, якую адразу ж падхапіла мяцеліца, і адламаў кавалачак кілбасы, якая называецца «Асаблівая кракаўская». І — сабаку гэты кавалак. Ах, бескарыслівая асоба! У-у-у!

— Фіць-фіць, — пасвістаў пан і дадаў строгім голасам: — Бяры! Шарык, Шарык!

Зноў Шарык. Ахрысцілі. Ды як хочаце завіце. За гэтакі выключны ўчынак ваш.