Мікалай Гогаль - Вечары на хутары ля Дзіканькі

І, пасмейваючыся і пагойдваючыся, пацягнуўся ён з ёю да свайго воза; а наш парубак накіраваўся па радах з красным таварам, у якіх знаходзіліся купцы нават з Гадзяча і Міргарада — двух славутых гарадоў Палтаўскай губерні, выглядаць найлепшую драўляную люльку ў мядзянай блішчастай аправе, хустку ў кветкі на чырвоным полі і шапку для вясельных падарункаў цесцю і ўсім, каму належыць.

«Ну, жонка! а я знайшоў дачцы жаніха!»

«Вось, якраз да таго цяпер, каб жаніхоў адшукваць. Дурань, дурань! табе, мусіць, і на вяку напісана застацца такім! Дзе-ж ты такі бачыў, дзе-ж ты такі чуў, каб добры чалавек бегаў цяпер за жаніхамі? Ты падумаў-бы лепей, як пшаніцу з рук збыць; добры павінен быць і жаніх там! мяркую, абадранейшы з усіх галадрабцаў» [13] Бядняк, бабыль. (Слоўн. Гогаля.) .

«Э, дзіва што, паглядзела-б ты, што там за парубак! Адна світка больш каштуе, чым твая зялёная кофта і чырвоныя боты. А як сівуху важна цягне… Хапі мяне чорт разам з табою, калі я бачыў на вяку сваім, каб парубак духам выцягнуў поўкварты, не скрывіўшыся».

«Ну, так: яму калі п'яніца ды брадзяга, дык яму і пад масць. Б'юся аб заклад, калі гэта не той самы шыбенік, які ўвязаўся за намі на мосце. Шкада, што да гэтага часу ён не трапляецца мне: я-б дала яму знаць».

«Што-ж, Хіўра, хоць-бы і той самы; чым-жа ён шыбенік?»

«Э! чым-жа ён шыбенік! Ах ты бязмозгая галаўня! чуеш! чым-жа ён шыбенік! Куды-ж ты захаваў дурныя вочы свае, калі праязджалі мы млыны; яму, хоць-бы і вось тут, перад яго запэцканым у табачышчы носам, зняславілі яго жонку, яму-б і бяды не было».

«А ўсё, аднак-жа, я не бачу ў ім нічога благога; хлопец хоць куды! толькі хіба, што заляпіў на момант тваю мардасіну гноем».

«Эге! ды ты, як я бачу, слова не дасі мне вымавіць! а што гэта значыць? калі гэта здаралася з табою? мусіць, паспеў ужо сербануць, не прадаўшы нічога…»

Тут Чаравік наш заўважыў і сам, што разгаварыўся занадта, і закрыў умомант галаву сваю рукамі, мяркуючы, без сумнення, што ўгневаная сажыцелька не замарудзіць учапіцца ў яго валасы сваімі супружымі кіпцюрамі.

«Туды к чорту! вось табе і вяселле!» думаў ён сам сабе, ухіляючыся ад моцна наступаўшай супругі. «Давядзецца ад-мовіць добраму чалавеку ні за што, ні пра што. Госпадзі, божа мой, за што такая напасць на нас грэшных! і так многа рознай дрэні на свеце — а ты яшчэ і жанок напладзіў!»

Безуважна глядзеў парубак у белай світцы, седзячы пры сваім возе, на народ, які глуха шумеў вакол яго. Стомленае сонца адыходзіла ад свету, спакойна прапалаўшы свой поўдзень і раніцу, і згасаючы дзень і павабна, і сумна, і ярка румяніўся, як шчокі чароўнай ахвяры няўмольнай хворасці ва ўрачыстую хвіліну яе адлёту на неба. Асляпляльна блішчалі вярхі белых шатроў і ятак, над засенню нейкага ледзь прыкметнага вогненна-ружовага святла. Шыбы наваленых кучамі акяніц гарэлі; зялёныя пляшкі і чаркі на сталах у карчмарак ператварыліся ў вогненныя; горы дынь, кавуноў і гарбузоў здаваліся вылітымі з золата і цёмнае медзі. Гоман прыкметна рабіўся радзей і глушэй, і стомленыя языкі перакупак, мужыкоў і цыганоў паварочваліся лянівей і павольней. Дзесьці пачынаў ззяць агеньчык, і водарная пара ад звараных галушак разносілася па сціхаўшых вуліцах.

«Аб чым затужыў, Грыцько?» закрычаў высокі, загарэлы цыган, ударыўшы па плячу нашага парубка. «Што-ж, аддавай валы за дваццаць!»

«Табе-б усё валы ды валы. Вашаму племені ўсё-б нажыва толькі. Падчапіць ды ашукаць добрага чалавека».

«Цьфу, д'ябал! ды цябе не на жарт забрала. Ці не са злосці, што сам навязаў сабе нявесту?»

«Не, гэта не па-мойму; я трымаю сваё слова; што раз зрабіў, таму і навекі быць. А вось у хрыча Чаравіка няма сумлення, відаць, і на поўшэлега: сказаў, дый назад… Ну, яго і вінаваціць няма чаго, ён пень, дый толькі. Усё гэта штукі старой ведзьмы, якую мы сягоння з хлопцамі на мосце злаялі на ўсе бакі! Эх, калі-б я быў царом ці панам вялікім, я-б першы перавешаў усіх тых дурняў, якія дазваляюць сябе сядлаць бабам…»

«А спусціш валоў за дваццаць, калі мы прымусім Чаравіка аддаць нам Параску?»

Недацямна зірнуў на яго Грыцько. У смуглых рысах цыгана было штосьці злоснае, уедлівае, нізкае і разам пагардлівае: чалавек, зірнуўшы на яго, ужо гатоў быў прызнацца, што ў гэтай дзіўнай душы кіпяць вартасці вялікія, але якім адна толькі ўзнагарода ёсць на зямлі — шыбеніца. Зусім запаўшы паміж носам і вострым падбародкам рот, вечна заценены падкуслівай усмешкай, невялікія, але жывыя, як агонь, вочы і маланкі пачынанняў ды задум, якія няўпынна змяняліся на твары, — усё гэта як быццам патрабавала асаблівага, такога-ж дзіўнага для сябе адзення, якое іменна было тады на ім. Гэты цёмнакарычневы каптан, дотык да якога, здавалася, ператварыў-бы яго ў пыл; доўгія чорныя валасы, якія валіліся па плячах ахлопкамі; чаравікі, абутыя на босыя загарэлыя ногі, — усё гэта, здавалася, прырасло да яго і складала яго прыроду.