Мікалай Гогаль - Мёртвыя душы

«Не, ты ўжо, калі ласка, мяне пусці», гаварыў бялявы: «мне трэба дамоў».

«Глупства, глупства, брат, не пушчу».

«Дапраўды, жонка будзе злаваць, цяпер-жа ты можаш перасесці вось у іхнюю брычку».

«Ні, ні, ні! I не думай».

Бялявы быў адзін з тых людзей, у характары якіх на першы погляд ёсць нейкая ўпартасць. Яшчэ не паспееш разявіць рот, як яны ўжо гатовы спрачацца і, здаецца, ніколі не згодзяцца на тое, што відавочна процілегла іх поглядам, што ніколі не назавуць дурнога разумным і што асабліва не згодзяцца скакаць пад чужую дудку; а скончыцца заўсёды тым, што ў характары іх знойдзецца мяккасць, што яны згодзяцца іменна на тое, што адмаўлялі, дурное назавуць разумным і пойдуць потым скакаць як нельга лепш пад чужую дудку, словам, пачнуць гладка, а скончаць гадка.

«Глупства!» сказаў Наздроў у адказ на нейкае пярэчанне бялявага, надзеў яму на галаву шапку, і — бялявы падаўся следам за ім.

«За гарэлачку, пане, не заплацілі...» сказала старая.

«А, добра, добра, матухна. Паслухай, швагрусь! заплаці калі ласка. У мяне няма ні капейкі ў кішэні».

«Колькі табе?» сказаў швагрусь.

«Ды што, бацюхна, саракоўку ўсяго», сказала старая.

«Хлусіш, хлусіш. Дай ёй палавіну, хопіць з яе».

«Малавата, пане», сказала старая, аднак-жа ўзяла грошы з падзякай і яшчэ пабегла спяшаючыся адчыняць ім дзверы. Яна нічога не страціла, бо запрасіла ў чатыры разы больш, чым каштавала гарэлка.

Прыезджыя селі. Брычка Чычыкава ехала побач з брычкай, у якой сядзеў Наздроў і яго швагер, і таму яны ўсе трое маглі лёгка паміж сабой размаўляць на працягу дарогі. За імі следам ехала, увесь час астаючыся, невялікая каляска Наздрова на худых абыватальскіх конях. У ёй сядзеў Парфірый з шчанюком.

Паколькі гутарка, якую падарожныя вялі паміж сабой, была не надта цікавая для чытача, дык зробім лепш, калі скажам што-небудзь пра самога Наздрова, якому, можа быць, давядзецца адыграць не зусім апошнюю ролю ў нашай паэме.

Аблічча Наздрова, мабыць, ужо некалькі знаёма чытачу. Такіх людзей даводзілася кожнаму сустракаць нямала. Яны называюцца прабітнымі людзьмі, вядомы яшчэ ў дзіцячых гадах і ў школе, як добрыя таварышы, і пры ўсім гэтым іх вельмі часта і моцна б’юць. У іх тварах заўсёды відаць нешта шчырае, простае, зухаватае. Яны хутка знаёмяцца, і не паспееш азірнуцца, як ужо гавораць табе: ты. Пасябруюць, — здаецца, навек; але заўсёды амаль так здараецца, што новы сябра паб’ецца з імі ў той-жа вечар на сяброўскай вечарынцы. Яны заўсёды гаваруны, гулякі, ліхачы, народ прыкметны. Наздроў у трыццаць пяць гадоў быў якраз такім-жа, якім быў у восемнаццаць і дваццаць: ахвотнік пагуляць. Жаніцьба яго аніяк не перамяніла, тым больш, што жонка хутка пайшла на той свет, пакінуўшы дваіх дзяцей, якія яму былі зусім не патрэбны. За дзецьмі, аднак-жа, наглядала прыгожанькая нянька. Дома ён больш дня не мог уседзець. Тонкі нюх яго чуў за некалькі десяткаў вёрст, дзе быў кірмаш з усякімі з ездамі і баламі; ён ужо ў адно імгненне вока быў там, спрачаўся і распачынаў мітусню за зялёным сталом, бо меў, падобна ўсім такім, страсцішку да карцішак. У карты, як мы ўжо бачылі з першага раздзела, гуляў ён не зусім бязгрэшна і чыста, ведаючы шмат розных перадзёржак і іншых тонкасцей, і таму гульня вельмі часта канчалася другою гульнёю: або лупцавалі яго ботамі, або задавалі перадзёржку яго густым і вельмі добрым бакенбардам, так што вяртаўся дамоў ён часам з адной толькі бакенбардай, і то даволі рэдкай. Але здаровыя і поўныя шчокі яго так добра былі створаны і змяшчалі ў сабе столькі вырошчвальнай сілы, што бакенбарды хутка вырасталі зноў, яшчэ нават лепшыя як ранейшыя. I што больш за ўсё дзіўна, што можа толькі на адной Русі здарыцца, ён праз некаторы час ужо сустракаўся зноў з тымі прыяцелямі, якія яго лупцавалі, і сустракаўся як быццам нічога не было, і ён, як кажуць, нічога і яны нічога.

Наздроў быў у некаторых адносінах гістарычны чалавек. Ні на адным сходзе, дзе ён быў, не абыходзілася без гісторыі. Якая-небудзь гісторыя абавязкова адбывалася: ці выведуць яго пад рукі з залы жандармы, ці змушаны бываюць выштурхаць свае-ж прыяцелі. Калі-ж гэтага не здарыцца, дык усё-такі што-небудзь ды будзе такое, чаго з іншым ніяк не будзе: або нарэжацца ў буфеце такім чынам, што толькі смяецца, або наманіць самым жорсткім чынам, так што, нарэшце, самому зробіцца сорамна. I наманіць зусім без усякай патрэбы: раптам раскажа, што ў яго быў конь якой-небудзь блакітнай ці ружовай масці і да таго падобную лухту, так што слухачы, нарэшце, усе адыходзяць, сказаўшы: ну, брат, ты, здаецца, пачаў ужо кулі ліць. Ёсць людзі, якія маюць страсцішку напаскудзіць бліжняму, часам зусім без усякай прычыны. Другі, напрыклад, нават чалавек у чынах, высокародны на выгляд, са звяздой на грудзях, будзе вам ціснуць руку, разгаворыцца з вамі аб рэчах глыбокіх, якія выклікаюць на разважанні, а потым глядзіш, тут-жа, перад вашымі вачамі і напаскудзіць вам. I напаскудзіць так, як просты калежскі рэгістратар, а зусім не так, як чалавек са звяздой на грудзях, які размаўляе аб рэчах, што выклікаюць разважанні; так што стаіш толькі, ды дзівішся, паціскаючы плячамі, ды і нічога больш. Такую-ж дзівацкую страсць меў і Наздроў. Чым бліжэй хто з ім сыходзіўся, таму ён хутчэй за ўсіх насольваў: распускаў недарэчнасць, дурней за якую цяжка выдумаць, разладжваў вяселле, гандлёвую ўмову, і зусім не лічыў сябе вашым непрыяцелем; наадварот, калі выпадак прыводзіў яго зноў сустрэцца з вамі, ён абыходзіўся зноў па-сяброўску і нават казаў: ты-ж такі падлюка, ніколі да мяне не заедзеш.