Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

— I я дам табе бязмернае шчасце, а ты мне за гэта бяссмерце.

Усё гэта было не так. Усё гэта не было словамi, якiя прама кажуць аб усiм. Андрэй не паверыў iм i дачакаўся таго, што Вайвадс нахiлiўся аднойчы, у канцы лекцыi, да яго i непахвальна сказаў:

— Яна прасіла цябе затрымацца.

У Андрэя так змяніўся ў паўцемры твар, што Яніс сказаў стрымана:

— Сляпы. Ганну не заўважаеш. А каго заўважаеш?

— Заўважаю ўсё, — шэптам сказаў Андрэй. — Ведаю яе, ведаю ўсё, ведаю ўсю. I ўсё адно…

У той дзень яна, калі Андрэй праводзіў яе дадому, толькі і здолела сказаць:

— Вы ведаеце, што мне сказала ўчора Ганна? Сказала мне, што я дурніца. Што мяне мала забіць за тое, як я трымаюся з вамі.

Андрэй змоўчаў, таму што ў душы згаджаўся са словамі Ганны, і Ірына адчула гэта.

— Крыўдуеце на мяне?

— За што?

— За сябе.

— За сябе — не. Трошкi — за вас.

Ірына зразумела таксама.

— Пачынаеце менш паважаць мяне?

— Так, — сказаў ён, хаця ведаў, што гэта пашкодзіць яму.

Але гэта, відаць, не вельмі пашкодзіла, таму што яна, праводзячы яго да чорнага ходу, каб мінуць вахцёршу, якая вязала панчоху ля дзвярэй, сказала:

— Iскры забыў? Як жа ж гэта ты?

I ён, спыніўшыся ў двары, з адчаем прыціскаючы да сябе яе вузкія плечы, сказаў:

— Не магу забыць. Няма забыцця. Алё ж зразумей і ты мяне. Я несур'ёзны, я спяваю нават там, дзе нельга. Бадай, ты адзіная мяне ведаеш. Але нават ты не думаеш, што я, магчыма, паэт самага цяжкага лёсу. Бо я ўсё жыццё ані на імгненне не хадзіў у аўтарах прыказкі: "На тое права, каб было лева". I мяне не чакае лепшае. Ніколі. Я веру, што паэты чуюць усё нават пасля. Думаеш, лёгка Катулу?

Гэтыя бязладныя словы былі, у сутнасці, пазбаўлены сэнсу. Але ў тым і быў сэнс, што самотнае дрэва вільготна шумела над галавой, што набліжалася вясна, і сэнс быў проста дадаткам да шолаху траў і святла, нябачных над Масквою зорак.

— Я ведаю, — сказала яна. — Катулу было б лягчэй, каб Лесбія засталася з ім.

— Прынамсі, так здавалася б яму, — сказаў ён.

…А потым пачаліся дні і тыдні падвойнай гульні. Усё ў свеце, здавалася, спявала аб аднаўленні, а яна, купляючы ў антыкварыяце кітайскую "багіню шчаслівага кахання", глядзела на Андрэя адчужана і казала, што ён зноў "гіпнатызуе сябе".

Паўсюль лезла трава, міцэлій прабіваў грыбамі нават бетон на аўтастрадах, — а яна прымаўляла нешта наконт таго, што, не спадзеючыся калісь на цеплыню, так распланавала час, што зараз ёй дыхаць няма калі.

Ён разважаў лагічна: распланаванае можна змяніць. Яго вуснамі казала вясна, яго вуснамі казалі карэнні таполяў, што прабіваліся на святло. Яны выбіваліся з бульвара на вуліцу, вучылі асфальт, пускалі яго дробнымі расколінамі і, нарэшце, высоўвалі да святла дэфармаваныя страшэнным цяжарам парасткі. Але што было да гэтага ёй? Яна "вышэй за ўсё ацэньвала сваю працу" і "кінула б таго, хто забараніў бы ёй яе". Як быццам ён, Андрэй, толькі і марыў аб гэтым.

А ў адзін з першых дзён мая, калі нават Чыстыя Пруды расквітнелі зялёным колерам жыцця, калі нават мёртвыя дошкі рэдкіх драўляных платоў укрыліся пасля дажджу аксамітным налётам і калі ён сказаў ёй: "так альбо не", — яна адказала з ледзянымі вачыма:

— Выявіце раней свой шлях, а потым скажыце мне. А што да блазенства, то яго давядзецца кінуць.

Абражаны да глыбіні душы, ён спытаў, чым ён мог заслужыць такія адносіны з яе боку. I тон, якім яна адказала яму, быў легкаважна-жорсткі:

— А вы ніколі і не глядзелі на мяне як на чалавека. Нават не пыталіся маёй думкі. аб сваіх вершах, глядзелі на іх як на лісты да мяне, а на мяне — як на цацку.

I гэта ў той час, як ён проста не асмельваўся патрабаваць яе ўвагі да сваіх вершаў.

Хіба гэта можна было растлумачыць? I ён сказаў:

— Гэта, апошняе, асабліва справядліва… Бог з вамі, жорстка вы мяне абразілі.

Яму хацелася, каб ёй стала на хвіліну балюча. I таму ён, узяўшы яе за вузкія плечы, сказаў:

— Досыць гуляць у хованкі. Трэба, каб трэці ведаў усё. Застанецеся вы з ім альбо не — хай вырашаюць гэтыя дні. Бо я больш не магу,

Ірына бачыла ў цемры яго вочы і, відаць, зразумела, што ён здатны на ўсё.

— Гэта ўжо не ваш смутак, — назнарок сурова сказала яна.

Замест добрай размовы зноў атрымалася «авантура», як сказала б Ганна. Не разумеючы, за што яго мучаць, ён пайшоў, куды глядзелі вочы, і ўсю ноч праблукаў завулкамі, потым выйшаў у поле і, адмахаўшы чорт ведае колькі кіламетраў, выбраўся на шашу недзе каля Пятрова-Дальняга.

Маладая канюшына ўжо кучаравілася на схібах. Нейкім невыразным прывідам стаяў у вачах пабачаны ноччу Архангельскі палац, заліты блакітным сяйвам месяца. Гудзела ў нагах.