Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Дадому ён дабраўся толькі ў гадзіну дня. Яніса не было. Будынак быў пусты: людзі выбраліся за горад.

Разумеючы, што Янiс можа парушыць яго сон, Андрэй заторкнуў за нумарок дзвярэй запiску: "Я сплю. Заходзь. Вячэра ў шафе" i, скiнуўшы толькi пiнжак i чаравiкi, звалiўся на ложак.

Спаў ён пасля бяссоннай ночы доўга і прачнуўся, відаць, позна, бо шолах аўтобусных шын па асфальце гучаў ужо зусім па-начному. Але разбудзіў яго не шолах шын, а нешта зусім другое, насцярожанае: прысутнасць другога чалавека ў пакоі. Хутчэй падсвядома ён пабачыў цень гэтага чалавека ў крэсле ля акна. Гэта быў не Яніс, і таму Андрэй працягнуў руку да выключальніка настольнай лямпы.

— Чакайце, — сказаў цень з занадта інтэлігентскім вымаўленнем. — Не запальвайце святда… Не варта.

— Гэта нейкі новы прынцып знаёмства, — сказаў Андрэй. — Што вам патрэбна, мая каліта ці маё жыццё?

— Мне мала патрэбы ў тым і ў другім, — сказаў цень. — Хутчэй мне патрэбна ваша сумленне.

Такія словы меў права сказаць яму толькі адзін чалавек у Маскве. I Андрэй ужо цвёрда ведаў, што гэта Ён, той, хто меў гэта права.

— А я толькі збіраўся зайсці да вас, — сказаў Андрэй. — Вы трошкі апярэдзілі мяне, Міхал… Добра, будзем гаманіць без святла. Прынамсі, вы хаця дазволіце мне закурыць?

— Валяйце, — сказаў цень.

— Можа, і вы?

— Я не куру.

— Каньяк?

— Пiць яго ў такiм доме? — з пагардай спытаў цень.

Андрэй пачынаў злавацца:

— Гэты дом не горшы за другія.

— Так, — сказаў цень. — Паўсюль аднолькавае дзярмо… Я не прашу ў вас прабачэння за ўварванне… як вы не прасілі ў мяне. Я падняўся сюды, пабачыў запіску. Дзверы не былі замкнёны. I вось я тут…

Па столі пакоя слізганула святло ад аўтамабільных фар. У гэтым святле Андрэй пабачыў высокі, трохі залысы лоб і цёмныя вочы, у якіх зараз акрамя іроніі жыла насцярожанасць.

— Яна пра ўсё расказала мне, — сказаў чалавек.

— Добра зрабіла. Я сам збіраўся зрабіць гэта заўтра.

— Чаму ж вы не зрабiлi гэтага раней?

Успыхнуў чырвоны святляк папяросы ў пальцах Андрэя.

— Не прыміце гэта за прабачэнне, — сказаў ён. — Але каб я з самага пачатку ведаў, што яна замужам, — я неяк адолеў бы сябе. На жаль, потым было позна… Не ведаючы цвёрда яе адносін да мяне, я не мог падвесці яе, сказаўшы аб усім вам… Але заўтра я хацеў высветліць з вамі ўсё… Даю вам у гэтым слова гонару.

— Ваш гонар… — сказаў цень. — Чаму, вы думаеце, я не хачу зараз святла?

— Ну?

— Яна сказала, што я і так бачыў вас. У сорак першым. Што вы падобны на… таго…

— А вы не можаце дараваць яму і зараз?

— Не. Мне проста не хочацца лішні раз глядзець у хлуслівыя вочы чалавека, які прыйшоў у мой дом і…

Андрэй сеў на ложку. Тонка зазвінела панцырная сетка. Потым у пляме святла з'явілася на стале вузкая рука Андрэя з пачкам цыгарэт.

— Курыце, — сказаў Андрэй іранічна. — Гэта не мае. Гэта забыў мой асабісты вораг Стаўроў падчас высвятлення адносін са мною…

— Гэтыя закуру з асалодаю.

— Ну вось, — сказаў Андрэй, — кажу далей. Я ведаю, я нарабіў вам болю і гора і прызнаюся: вы маеце права на жорсткія словы…

Шкадаванне да гэтага ценю ў паўзмроку пакоя было непаддзельна ад сораму за самога сябе. Андрэй ведаў: больш балюча, чым гэта зрабіў ён, нельга было ўразіць другога чалавека. Але ён не шкадаваў аб зробленым.

— Маеце права, — паўтарыў Андрэй. — Але маеце права ў апошнi раз. Цяпер усё ясна мiж намi, i лепей за ўсё абысцiся без залiшняга вiску. Па-мужчынску…Скажу вам шчыра: я кахаю яе. Але я не ведаю, што сказала вам яна.

— Сказала, што, здаецца, неабыякавая да вас, што не ведае, як ёй паводзіць сябе зараз.

— Тады я не ведаю, чаму б вам не саступіць з дарогі? — спытаў Андрэй.

— А вы думалі, што я таксама кахаю яе?

— Думаў.

— Тады ідзіце ад яе. Бо яна яшчэ сказала, што не захоча нанесці мне апошняй крыўды… Такое можа здарыцца з усякім. I таму я дарую ёй.

— А хіба любоў патрабуе даравання? — горка спытаў Андрэй. — Ці не думаеце вы, што з каханнем нешта няладна, калі ёсць патрэба дараваць?.. Я не магу пайсці ад яе, Міхал.

Бягучае святло праплыло па сценах. Андрэй бачыў, як вочы Міхала беглі за ім, акідваючы позіркам больш чым сціплае абсталяванне пакоя…

— А што вы можаце даць ёй? — холадна спытаў муж, калі святло знікла.

— Нічога зараз, — сказаў Андрэй.

— А потым?

— Праз тры месяцы — усё. Але і зараз, і праз тры месяцы, і да канца дзён я дам ёй самае патрэбнае: цеплыню.

— А пакуль што яна хворая.

— Ведаю. І не вам яе лекаваць. Відаць, няма ў вас нечага даравальнага і добрага. Таму яна і пацягнулася да мяне.