Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Яніс сеў:

— Быццам зноў прайшоў шлях. Уся гэтая гарота, нястача, слёзы… I тут яшчэ яе смерць… Цяжка было… I ў тон настрою Дзінтара юра [Янтарнае мора] за акном шуміць-шуміць. Кожную ноч.

Ён выцягнуў руку з кішэыі, расціснуў пальцы. I ў пакоі быццам адразу стала святлей.

На далоні ляжала некалькі янтарных кавалкаў: іржава-карычневых, шакаладных, празрыста-залатых — быццам ззяючых цеплынёй.

— Поўзаў, брат, па беразе для цябе. Хацеў табе Балтыку прывезці.

— А я што табе прывязу?

— Прывязi кавалачак Нарачы, — Янiс пачынаў дурэць. — Прывязi Белавеж або лепей бутэльку «Белавежскай».

— Зубра нованароджанага табе не прывезцi?

— Прывязі зубрыху… Буду вадзіць яе на пашу ў Астанкіна. Выпушчу на партэр і — "гуцю-гуцю, падласая!".

Андрэй палез у шафку.

— Белавеж самому патрэбна… А «Белавежскай» бутэльку разап'ём. Прыслалі.

— Братка ты мой. Ашчаслівіў ты мяне, ашчаслівіў. Цяпер я і ад тэрытарыяльных дамаганняў адмаўляюся. Месяц у рот не браў. Вось так працуеш, як дурань, а п'янка запушчаная.

Андрэй, сабіраючы на стол, усміхнуўся.

— Дрэнны з цябе патрыёт. Во Баранаўскас патрыёт дык патрыёт. Надоечы напіўся і раптам успомніў, што ён літовец. Спрадвеку з ім такога дзіва не было. Пачаў да мяне тэрытарыяльныя прэтэнзіі прад'яўляць. Кажа: аддавайце нам Гродна, Ліду, Ашмяны і Навагрудак. Я кажу: родненькі, бяры, бяры, калі ласка. Мне што, мяне не абыходзіць. Бачыць: вайны не будзе. Дзе, крычыць, Вайвадс? Давайце яго сюды. Чаму забраў у нас Даўгаўпілс?.. Тут я з лёту эпіграму:

Хотел дойти до Даугавпилса,

Но вместо этого напился.

Мы паклалі яго на ложак, укрылі абрусам, і ён захроп.

— Салодкае жыццё, — сказаў Яніс.

— Сядай за стол, падонак, — сказаў Андрэй. — Сядай, лэйбус.

За акном ляжаў пахмура-шэры свет. Нiзкiя, пашкуматаныя кiмсьцi хмары беглi над дахамi дамоў.

Ледзь праглядваўся недзе далёка паміж дамамі шпіль высотнага будынка, напалову схаваны ці то ў хмарах, ці то ў дыме.

Выпілі.

— Як лекцыі? — спытаў Яніс. — Як Горава?

— На нашым курсе ў яе добра. На другім — справа дрэнь.

— У нас хлопцы надзіва памяркоўныя, сумленныя і цікавыя, — сказаў Яніс. — Акрамя Стаўрова з Ліпскім, дрэнных і не ведаю.

— А чым яны табе назалілі?

— У мяне нюх на людзей. Стаўроў — прэтэнцыёзны невук, а Ліпскі наогул дробная дрэнь… Чакай, яны яшчэ нам дадуцца ў знакі, каб іх долечка ліхая судасіла, каб іх…

— Я Ліпскага не разумею. Яму б год на дзесяць раней жыць.

— Ён і жыў… А што на другім курсе?

— А там проста Ліпскіх больш. Рагочуць з голых багоў. Адзін сказаў, што Афрадыта, якая ўстае з пены, наводзіць яго на думкі аб мацярынстве.

Яніс усміхнуўся:

— Таямніцы ўспрымання. У яго продка, відаць, гэтае ўспрыманне было яшчэ больш агрэсіўным. Нездарма Пётр, паставіўшы ў грамадскім садзе Венеру Таўрычаскую, поруч паставіў вартавога, "дабы оную не лапалі".

— I яшчэ адно. Нейкі псіхоз. Усе выказваюць ёй павышаную ўвагу.

— Гэта добры псіхоз.

— Чаму?

— Таму, што ты зачынальнік гэтага прагрэсіўнага руху.

— Свіння.

Андрэй раптам спахмурнеў. Ссунуліся доўгія цёмныя бровы.

— Што з табою, Андрэйка?

— Дрэнь у мяне справы, Янка.

— Бачу, — ціха сказаў Яніс. — За месяц, пэўна, і шчасця і гора набраў поўную торбу. Бачу, апавяданне будзе доўгае… Таму давай возьмем па адзінай… Кажы, браце.

— Ты ведаеш, што я сказаў ёй аб усім?

— Так. Бо я паехаў на другі дзень.

Яніс бачыў перад сабою змарнелы твар Андрэя. Нейкі зусім новы, амаль непазнавальны твар, а на ім выраз той мужнасці, якую можыа назваць хіба толькі мужнасцю адчаю.

— Я так і не дачакаўся цвёрдага адказу, — сказаў Андрэй. — Яна кажа, што я неразважлівы, размаўляе са мною пра ўсё, абы не ўспамінаць таго, што было.

Ён усміхнуўся сумнай з'едлівай усмешкай:

— Шырокі дыяпазон. Ад канкрэтнай музыкі да Фрэйда. Ад антыматэрыі да лётаючых талерак.

Яніс сказаў са звычайнай разважлівай самаўпэўненасцю селяніна:

— Канкрэтная музыка — лухта: няма элемента адбору з усіх гукаў свету. I Фрэйд — лухта: іначай Буало не быў бы паэтам. А вось наконт лётаючых талерак — не ведаю.

— Табе гэта ўсё лёгка. А як быць мне, калі я чую такія размовы?

Яніс глядзеў у кут:

— Яна баіцца цябе. Баіцца даць сабе волю.

— Чаму?

— Не ведаю. Магчыма, шкада ламаць уладкаванае жыццё?.

— Хіба гэта сумленна, калі кахаеш?

— А ты менш пытай аб сумленні.

За акном гусцеў прыцемак. Андрэй устаў і рэзка адчыніў акно.

Адразу туман, што грувасціўся на ўзроўні шостых паверхаў, пацёк у пакой. Гэта быў такі туман — падстаў крысо пінжака і пабачыш сотні мікраскапічных крапінак вады.