Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

Хлопчык сядзеў, задзёршы кашульку, ля канавы. Закінуў у яе нітку на лазінцы: вудзіў. Па манамахавым вале гуляла фанабэрыстая каза. Вочы яе, зялёныя, д'ябальскія, з прамакутнымі вузкімі зрэнкамі, глядзелі на людзей, як на істот ніжэйшай пароды, а выгляд быў надзіва разбэшчаны і пыхлівы.

— Калялітаратурная дама, — сказала Горава, і абое засмяяліся, быццам сапраўды было сказана нешта разумнае.

Вецер гнаў праз Залатую Браму лёгкі пыл, гладзіў расплаўленыя купалы сабораў, гуляў з манетамі абдуванчыкаў у траве.

Усё было добра. I Клязьма, і абшар зарэчча, і дзівосныя муры Успенскага сабора. Але, вядома, лепей за ўсё былі фрэскі Рублёва: іхнія вялікія вочы з роздумам, з такім глыбокім спакоем, з такой трывогаю на дне.

I ранішняе ззянне вакол іхніх галоў. I заглушана-сіні, падобны на ваду ў канцы жніўня, сум, што залёг у складках іхніх хітонаў.

Андрэй амаль не чуў, што гаварыла яна. Ён толькі ведаў, што гэта вельмі добра, што гэта значна, ды яшчэ адчуў, калі яна скончыла, што яна вельмі хвалюецца, што яе плячо, павернутае да яго, дрыжыць злёгку, ці то ад знобкасці, ці то ад узбуджэння.

I тады, шкадуючы яе, ён паказаў ёй вачыма на тое месца, куды глядзелі вочы праведнікаў,

I яна зразумела яго. Удзячна ўсміхнулася.

На тым месцы леў, падобны на горнага аўчара, ляжаў поруч з гарбатым, занураным мядзведзем.

Леў быў сапраўды смешны.

— Лаяўся мастак пэўна, — сказаў Андрэй. — Адкуль яму было таго льва бачыць?

Горава аж жахнулася, узмахнула рукой:

— Што вы, што вы. Рублёў быў манах. Яны да жывапісу істава падыходзілі.

— Не веру, — сказаў Андрэй. — Не-е, такога дзіва не чакайце. Гэта каб наш чалавек, ды не лаяўся. Няхай ён нават манахам-разманахам будзе.

Памаўчаў. ІІрыбавіў:

— Але ж глядзіце, як гэты мой цёзка добра ведаў, што толькі два звяры ў свеце ходзяць спачатку дзвюма правымі нагамі, а потым дзвюма левымі.

— Што за звяры?

— Конь-інаходзец і мядзведзь… Так і намаляваў.

— Ого. А я заўсёды думала, што гэта ўмоўнасць або памылка.

Дзіўна, але Андрэй амаль бачыў, як Рублёў пісаў гэта. Ясна, ледзь не да галюцынацый.

Грынкевіч ведаў: такі стан, як у яго зараз, будзе ўвесь час абвастрацца. Ён будзе да болю выразна бачыць усё тое, аб чым будуць размаўляць людзі вакол. Гэтыя праявы будуць яскравець, будуць усё больш набываць крыві і плоці, ператворацца з думак у жывыя карціны, нават у сны.

А потым прыйдзе цяга да вершаў, такая непераадольная, што ён кіне ўсё і будзе пісаць з тым самым болем і неспраможнасцю думаць аб іншым, як жанчына, якая нараджае…

…Рублёў стаяў на рыштаваннях, сухі, зарослы лёгкай каштанавай барадой. Валасы ў яго былі падхоплены раменьчыкам. А вочы былі вельмі маладыя.

За мурамі сабора дагарала на купалах сонца, круціліся вакол іх у ружовым вячэрнім паветры стрыжы, а ў саборы цямнела, гусцелі і наплывалі цені.

У Рублёва балелі стомленыя вочы, балела шыя, пальцы зводзіла сутаргай. Святла было мала, і працаваць было нельга. Але ён не мог не працаваць. I не таму, што сохнуў тынк. Проста нельга было адкінуць шалёную прагу работы.

I тады пальцы рукi, што трымала кiсць, успыхнулi ад гэтага жадання i асветлiлi фрэску мяккiм, як апошнiя праменнi на купалах, святлом.

I вось гэтае святло засталося на скляпеннях і застанецца ў векі вякоў…

— Андрэй, — кранула яго за рукаў Ірына Сяргееўна.

— Ведаеце, — сказаў Грынкевіч, — мне здаецца, я яго бачыў.

— Я пачынаю вас баяцца, — сур'ёзна сказала яна.

…Аўтобус зноў памчаў усю кампанію. На гэты раз па гасцінцы. Да палаца князя Андрэя ў вёску Багалюбава.

— Шанцуе мне сёння на цёзак, — смяяўся Грынкевіч.

— Вы не смейцеся, — сказала яна, — зараз будзе вам, бадай што, страшнавата з вашай уразлівасцю.

— Чаго гэта, — спытаў Андрэй, — тут восемсот год таму было весела — ветразі падалі на захадзе, лёталі цюкі з шоўкам, бачонкі з сонечным віном. Людзі сабе ў лугах лебедзяў стралялі. Чаго ім было не жыць?

— Куды ўжо весялей, — iранiчна сказала яна, — крамола, нашэсцi, мячы. Татары пад мурамi.

Падумала:

— I ўсё ж нічога. Яны тады толькі пачыналі думаць, і ім гэта, напэўна, падабалася.

— Яны, мне здаецца, шырэйшымі былі па натуры, больш памяркоўнымі. А потым пачалася татаршчына і ламанне хрыбтоў.

— Ну, ламання хрыбтоў і тады было досыць… I заўсёды. Багалюбава страшнае не гэтым. Справа ў тым, што тут усё ў мінулым. I яшчэ тое страшна, што тут мастацтва гарэла цьмяна, жудасным нейкім святлом.

— Чаму? — спытаў Вайвадс.

— Таму што фарбы не размешваюць на крыві…