Jane Austen - Emma

Emma wysłuchała tego wszystkiego i nie sposób wyrazić, które z nieprzyjemnych wrażeń było najprzykrzejsze. Zbyt odczuwała swą porażkę, by móc odpowiedzieć natychmiast, zaś parę chwil milczenia, które potem nastąpiło, dla człowieka w tak optymistycznym nastroju, w jakim był pan Elton, wystarczyło całkowicie, by usiłował ją znów wziąć za rękę i zawołał radośnie:

– Urocza panno Emmo! Pozwoli pani, że wytłumaczę po swojemu to wymowne milczenie. Zdradza ono, że pani zrozumiała mnie od dawna.

– Nie, panie! – wykrzyknęła Emma. – To milczenie nic nie zdradza. Byłam tak daleka od zrozumienia pana, że aż do tej chwili tłumaczyłam sobie całkiem błędnie pańskie zamiary. Przykro mi bardzo, jeżeli uległ pan jakimś złudzeniom co do mojej osoby. Nie pragnęłam tego bynajmniej: pański sentyment do Harriet, szukanie jej towarzystwa (takie były bowiem pozory), obserwowałam z prawdziwą przyjemnością i szczerze życzyłam panu powodzenia; gdybym jednak mogła przypuszczać, że to nie ona jest magnesem przyciągającym pana do Hartfield, uważałabym z pewnością, że źle pan czyni odwiedzając nas tak często. Czy mam uwierzyć, że pan nie starał się o względy panny Smith, że nigdy nie myślał pan o niej poważnie?

– Nigdy, proszę pani – odpowiedział z kolei, śmiało przyjmując wyzwanie. – Nigdy, zapewniam panią. Ja miałbym myśleć poważnie o pannie Smith! To bardzo dobra dziewczyna, z pewnością; rad byłbym, gdyby znalazła męża godnego szacunku, życzę jej jak najlepiej i sądzę, że są niewątpliwie mężczyźni, którzy nie mieliby nic przeciwko… Każdy mierzy własną miarą, ja wszakże nie jestem jeszcze w aż takim położeniu. Nie rezygnuję ze związku z osobą równego mi stanu, bym miał zwracać się do panny Smith! Nie, proszę pani, bywałem w Hartfield wyłącznie z myślą o pani, zaś zachęta, jaką otrzymywałem…

– Zachęta! Ja miałabym pana zachęcać? Jeżeli pan to sobie imaginował, był pan w błędzie. Widziałam w panu jedynie wielbiciela mojej przyjaciółki. I tylko w tym charakterze mógł pan być dla mnie czymś więcej niż zwykłym znajomym. Bardzo mi przykro, dobrze się jednak stało, że to nieporozumienie się wyjaśniło. Gdyby pan nadal postępował tak samo, panna Smith mogłaby całkiem błędnie tłumaczyć sobie pańskie zamiary, nie zdając sobie prawdopodobnie sprawy, tak samo jak ja, że zachodzi owa wielka nierówność, na którą pan jest tak czuły. Tak jak się rzeczy mają, zawód jest tylko jednostronny i, ufam, nie będzie zbyt długotrwały. Ja na razie wcale nie myślę o małżeństwie.

Pan Elton był zbyt zagniewany, by powiedzieć choćby słowo, ton Emmy zbyt stanowczy, by miał dłużej nalegać; w takim oto stanie wzrastającej niechęci i obopólnego upokorzenia musieli znosić swoje towarzystwo jeszcze przez kilka minut, gdyż obawy pana Woodhouse'a zmuszały stangreta do posuwania się zbyt powoli. Gdyby nie byli tak źli oboje, odczuwaliby straszną konsternację, jednakże ich szczere wzburzenie nie pozostawiało miejsca na żadne dodatkowe zakłopotania. Nie zauważyli nawet, kiedy kareta skręciła ani kiedy się zatrzymała przed probostwem, i oto nagle stanęli u drzwi jego domu. Pastor wysiadł, zanim zdążyli zamienić choćby pół słowa. Wówczas Emma poczuła, że należy mu życzyć dobrej nocy. Odpowiedział podobnie grzeczną formułką, chłodno i wyniośle, po czym Emma w nieopisanym duchowym zamęcie pojechała dalej do Hartfield.

Tu z największą radością powitał ją ojciec, który drżał na myśl, że córka odbędzie sama drogę od probostwa, jest tam przecież ostry zakręt – nigdy nie mógł wspomnieć o nim bez trwogi – powierzona obcym rękom zwykłego stangreta, nie Jamesa. Wszystkie sprawy zdawały się tylko oczekiwać jej powrotu, aby wziąć pomyślny obrót: pan Jan Knightley, jak gdyby wstyd mu było poprzednich humorów, prześcigał się teraz w grzecznościach i atencjach; zdawał się tak szczególnie dbać o teścia, że gotów był, jeżeli nie zjeść z nim do towarzystwa talerz kaszki, to w każdym razie przyznać, że jest to niezwykle zdrowe pożywienie. Tak więc dzień dobiegał końca w ciszy i spokoju dla wszystkich domowników z wyjątkiem Emmy. Myśli jej nigdy jeszcze nie były w takiej rozterce; z wielkim wysiłkiem tylko udało się jej zachować pozory bacznej i pogodnej pani domu, dopóki zwykła godzina spoczynku nie pozwoliła jej z westchnieniem ulgi oddać się niczym nie zamąconym rozmyślaniom.

Po zakręceniu papilotów Emma odesłała pokojową i usiadła, aby przemyśleć to, co się stało. Była szczerze zmartwiona. Doprawdy, to okropna historia. Ruina wszystkich planów. W najwyższym stopniu niepożądany rozwój wypadków! A jaki cios dla Harriet! To właśnie najgorsze. Każdy szczegół tej sprawy jest w taki czy inny sposób upokarzający, ale wszystko wydawało się niczym w porównaniu z krzywdą wyrządzoną Harriet. Emma stokroć wolałaby uznać, że się pomyliła jeszcze bardziej, że popełniła jeszcze gorszy błąd, okryła niesławą, dała gorsze o sobie pojęcie niż w istocie, gdyby następstwa jej błędów tylko ją samą dotknęły.

„Zniosłabym łatwiej to wszystko, gdybym jej nie wmówiła tego uczucia. Niechby nawet był jeszcze bardziej zarozumiały i pewien mojej wzajemności, ale ta biedna Harriet!”

Jak mogła tak się dać zwieść? Twierdzi, że nigdy nie myślał poważnie o Harriet – nigdy! Starała się spojrzeć w przeszłość, jak najdalej sięgając pamięcią, ale wszystko, co tam dojrzała, było takie mgliste. Po prostu myśl ta powstała w jej głowie i Emma poczęła wszystko do niej naginać. Jednakże postępowanie pastora musiało być niewyraźne, chwiejne, dwuznaczne, w przeciwnym razie nie mogłaby aż tak zbłądzić.

Choćby na przykład ten portret! Jakże przejmował się portretem! A szaradą! A sto innych okoliczności, jakże jasno zdawały się wskazywać na Harriet! Wprawdzie szarada wspominająca „lotny umysł” mogła nasuwać pewne wątpliwości… no, ale te „słodkie oczy”. Właściwie nie odpowiadało to ani jednej, ani drugiej – po prostu gmatwanina, pozbawiona gustu i szczerości. Któż by się połapał w tak mętnych bzdurach.

Zapewne, wydawało się jej często, zwłaszcza w ostatnich czasach, że zachowywał się wobec niej zbyt nadskakująco, przyjmowała to jednak jako właściwy mu sposób bycia, brak wyrobienia salonowego oraz gustu. Było to dla niej jeszcze jednym dowodem, że pastor nie zawsze obracał się w najlepszym towarzystwie, że pomimo uprzejmości i dobrego wychowania nie ma prawdziwie wytwornych manier, ale aż do dziś dnia nie podejrzewała, aby chciał swym zachowaniem okazać coś więcej niż szacunek należny przyjaciółce Harriet.

Pan Jan Knightley pierwszy zwrócił jej na to uwagę, wskazał istniejącą możliwość. Trudno zaprzeczyć, obaj bracia obdarzeni byli przenikliwością. Przypomniała sobie, co pan Jerzy Knightley powiedział jej kiedyś o panu Eltonie, jak ją ostrzegał, jak wyraził przekonanie, że pastor nigdy się nie ożeni bezinteresownie, i zarumieniła się na myśl, o ile większej znajomości jego charakteru dowiedli obaj, jak dalece była zaślepiona. Bardzo to upokarzające, ale pan Elton okazał się pod wielu względami człowiekiem krańcowo odmiennym od tego, za jakiego go miała: pysznym, zuchwałym, zarozumiałym, głęboko przekonanym o swoich prawach, mało wrażliwym na uczucia innych.

W przeciwieństwie do normalnego biegu rzeczy pan Elton pogrążył się w jej oczach, odkąd się dowiedziała, że to ją obrał za przedmiot westchnień. Nic mu nie pomogły wyznania i oświadczyny, nie zależało jej na jego uczuciu, obrażały ją podobne nadzieje. Chciał się dobrze ożenić i ośmieliwszy się podnieść na nią oczy, udawał, że jest zakochany, była jednak zupełnie spokojna, że doznany zawód nie sprawi mu istotnego cierpienia. Zarówno jego słowa, jak sposób bycia, nie zdradzały szczerego afektu. Wprawdzie szafował hojnie pięknymi frazesami, nie szczędził westchnień, lecz trudno jej było sobie wyobrazić wyraz twarzy czy wymarzyć ton głosu dalsze od prawdziwej miłości. Ani myśli mu współczuć. Chciał tylko zdobyć wyższą pozycję towarzyską, wzbogacić się, a gdy panna Woodhouse z Hartfield, dziedziczka trzydziestu tysięcy funtów, okaże się trudniejszą do zdobycia, niż mu się zdawało, będzie próbował szczęścia z panną XY, mającą w posagu dwadzieścia lub choćby dziesięć tysięcy.