Штэфан Цвайг - Дваццаць чатыры гадзіны з жыцця жанчыны

Я запрасіла яго паабедаць са мною ў маленькай рэстарацыі, і там гэты незнаёмы юнак расказаў мне сваю трагічную гісторыю. Яна цалкам пацвердзіла ўсё тое, пра што я здагадвалася, калі ўпершыню ўбачыла яго дрыготкія, нервовыя рукі на зялёным стале. Ён паходзіў са старога арыстакратычнага роду аўстрыйскай Польшчы, бацькі рыхтавалі яго ў дыпламаты. Ён вучыўся ў Вене і месяц назад выдатна здаў свой першы экзамен. Каб адсвяткаваць гэты дзень, дзядзька, у якога жыў, высокапастаўлены афіцэр генеральнага штаба, павёз яго ў Пратэр, і яны разам пайшлі на іпадром. Дзядзьку пашанцавала ў гульні, ён угадаў тры разы запар; з тоўстым пачкам выйграных грошай яны адправіліся вячэраць у дарагую рэстарацыю. Назаўтра, як узнагароду за паспяхова здадзены экзамен, бацька прыслаў будучаму дыпламату грошай, столькі, колькі ён атрымліваў у месяц; за два дні да гэтага ён палічыў бы гэтую суму вялізнаю, але цяпер, пасля лёгкага выйгрышу, яна здалася яму не вартаю ўвагі і нязначнаю. Адразу ж пасля абеду ён зноў паехаў на скачкі, ставіў неабдумана і азартна, і, па капрызе шчасця, ці, дакладней, няшчасця, пасля апошняга заезду пакінуў Пратэр, патроіўшы атрыманую ад бацькі суму. І тут ім авалодаў азарт гульні; ён гуляў на іпадроме, у кавярнях, у клубах, і гэты азарт паглынаў яго час, сілы, нервы і перш за ўсё грошы. Ён не мог болей нічога думаць, страціў сон, а галоўнае, ужо не валодаў сабою; аднаго разу, уночы, вярнуўшыся дадому з клуба, дзе ўсё прайграў, ён, раздзяваючыся, знайшоў у кішэні яшчэ адну забытую скамячаную паперку. Ён не ўстаяў перад спакусаю, зноў адзеўся і блукаў па вуліцах, пакуль не знайшоў у нейкай кавярні некалькіх гульцоў у даміно, з якімі і прасядзеў да світання. Аднаго разу яму дапамагла замужняя сястра, заплаціўшы даўгі ліхвярам, якія ахвотна пазычалі грошы спадчыну вядомай арыстакратычнай фаміліі. Пасля гэтага яму спачатку шанцавала ў гульні, але потым шчасце няўмольна адвярнулася ад яго, і чым болей ён прайграваў, тым больш патрэбны быў рашучы выйгрыш, каб пакрыць пратэрмінаваныя абавязацельствы і расплаціцца з даўгамі гонару. Ён даўно заклаў свой гадзіннік, гарнітуры, і, нарэшце, адбылося самае жахлівае: ён украў з шафы ў старой цёткі вялікія жамчужныя завушніцы, якія яна рэдка насіла. Адну ён заклаў за значную суму і ў той жа вечар выйграў у чатыры разы болей. Але замест таго каб выкупіць завушніцу, ён рызыкнуў усім і прайграў. Крадзеж яшчэ не выявілі, і ён заклаў другую; тут яму раптам прыйшло ў галаву паехаць у Монтэ-Карла, каб здабыць жаданае багацце за гульнёвым сталом. Ён ужо прадаў чамадан, вопратку, парасон; у яго не заставалася нічога, акрамя рэвальвера з чатырма патронамі і маленькага крыжыка з каштоўнымі камянямі, які яму падарыла хросная маці, княгіня Х., і з якім ён доўга не хацеў расставацца. Але і гэты крыж ён прадаў напярэдадні за пяцьдзесят франкаў, каб увечары апошні раз адчуць вострую асалоду ад гульні не на жыццё, а на смерць.

Усё гэта ён расказваў мне з чароўнаю прастатою і натхненнем. І я слухала яго, уражаная, захопленая, усхваляваная; я і не думала абурацца, што чалавек, які сядзеў насупраць мяне, быў злодзей. Калі б учора мне, жанчыне з бездакорным мінулым, якая патрабавала ад свайго атачэння самага строгага выканання свецкіх умоўнасцей, хто-небудзь сказаў, што я буду па-сяброўску гутарыць з незнаёмым, які мог быць мне па ўзросце сынам і ў дадатак яшчэ ўкраў жамчужныя завушніцы, - я палічыла б яго за вар'ята. Але ў час расказу юнака я не адчувала нічога падобнага на жах, - ён гаварыў натуральна і пераканаўча, нібы апісваў хваробу, трызненне, а не прыкрае непаразуменне. І потым для таго, хто, падобна мне, перажыў мінулай ноччу нешта настолькі ашаламляльна-нечаканае, слова «немагчыма» страціла ўсякі сэнс. За гэтыя дзесяць гадзін я нязмерна болей даведалася аб жыцці, чым за сорак мірна пражытых гадоў.

Але нешта іншае спалохала мяне ў час яго споведзі - ліхаманкавы бляск вачэй, калі ён расказваў пра гульнёвае захапленне, прычым, быццам ад электрычнага току, уздрыгвалі ўсе мускулы на яго твары. Ён хваляваўся ўжо ад аднаго ўспаміну аб перажытым, і яго выразны твар з жахліваю яснасцю адлюстроўваў пакутлівыя і пажадлівыя адценні гульні. Міжволі яго рукі, цудоўныя, з тонкімі пальцамі, нервовыя рукі, пачалі зноў, як за зялёным сталом, мітусіцца па абрусе, часам так, як драпежнікі, што палююць здабычу, а часам як зацкаваныя ахвяры; і калі ён гаварыў, я бачыла, што яны раптам пачыналі дрыжаць, курчыцца і сутаргава сціскацца, потым зноў узнімацца і зноў упівацца адна ў адну. А калі ён прызнаваўся ў крадзяжы каштоўнасцей, я міжволі здрыганулася, - маланкава падскочыўшы, яны зрабілі хуткі хапальны рух. Я бачыла, бачыла ўвачавідкі, як пальцы кінуліся на ўпрыгожанне і далонь быццам праглынула яго. І з невыказным жахам я зразумела, што гэты чалавек ушчэнт атручаны згубнай страсцю.