Томас Ман - Навелы

Відаць, гэта было прыемна, бо неўзабаве да яго далучыліся іншыя: два хлопцы, адзін бедна, а другі добра апранены, таксама пачалі, справа і злева ад яго, выконваць «стэп».

Вось тут і ўмяшаўся малады рымлянін, ён задзірыста спытаўся, ці возьмецца кавальерэ навучыць яго танцаваць, калі ён, рымлянін, гэтага не хоча.

— Нават калі не хочаце! — адказаў Чыпола тонам, якога я ніколі не забуду. Гэта жахлівае «Anche se non vuolo!» і сёння стаіць у мяне ў вушах.

І тут пачаўся двубой. Выпіўшы чарачку і закурыўшы новую цыгарэту, Чыпола паставіў рымляніна дзесьці ў сярэднім праходзе тварам да дзвярэй, сам ступаў ззаду крыху зводдаль і, ляснуўшы ў паветры плёткаю, загадаў:

— Balla! [36] Скачы! (іт.).

Праціўнік ані з месца.

— Balla! — важка паўтарыў кавальерэ і зноў ляснуў плёткай.

Усе бачылі, як малады чалавек павёў шыяй у каўняры, пры гэтым рука яго тузанулася ўгору, а ступак вывернуўся вонкі. Але далей гэтых знакаў спакусы, што разбірала яго, знакаў, якія то мацнелі, то слаблі, доўгі час ніяк не ішло. Кожны ў зале разумеў, што Чыполу тут выпадае паламаць гераічную ўпартасць, цвёрды намер супраціўляцца да канца; адважнік адстойваў гонар роду чалавечага, ён тузаўся, але не скакаў; і эксперымент настолькі зацягнуўся, што кавальерэ давялося дзяліць сваю ўвагу: час ад часу ён паварочваўся да танцораў на эстрадзе і ляскаў плёткай, каб утрымаць іх у пакоры, і тут жа, павярнуўшыся да залы, запэўніваў публіку: колькі б гэтыя шаляніцы ні падскоквалі, яны не адчуюць ніякай стомы, бо, па сутнасці, скачуць не яны, а ён. А потым Чыпола зноў свідраваў позіркам патыліцу рымляніна, каб узяць прыступам фартэцыю волі, што ніяк не скаралася ягонай магутнасці.

Мы бачылі, як пад паўторнымі ўдарамі і воклічамі Чыполы цвярдыня захісталася — мы назіралі за гэтым з дзелавітай цікаўнасцю, не свабоднай ад эмацыйнага дамесу шкадавання і злараднасці. Наколькі я разумею, рымляніна падкасіла яго пазіцыя чыстага адмаўлення. Мабыць, адным нехаценнем не ўмацуеш сілы духу; не хацець нешта рабіць — гэтага недастаткова, каб доўга быць сэнсам і мэтай жыцця; чагосьці не хацець і ўвогуле ўжо нічога не хацець і, значыцца, ўсё-такі выканаць тое, што патрабуюць, — тут, відаць, адно мяжуе з другім і свабодзе не застаецца месца. На гэтым і будаваў свае разлікі кавальерэ, калі, паміж лясканнем плёткай і загадамі скакаць умаўляў рымляніна, карыстаючыся акрамя ўздзеяння, што, зрэшты, было ягонай таямніцай, яшчэ і псіхалагічнымі довадамі, якія бянтэжылі душу.

— Balla! — казаў ён. — Навошта пакутаваць? І такое насілле над сабою ты называеш свабодай? Una ballatina! [37] Толькі адзін танец! (іт.). Ды ў цябе рукі і ногі самі просяцца. Якая палёгка даць ім нарэшце волю! Ну вось, ты ўжо і танцуеш! Гэта табе не барацьба, а чыстая асалода!

Так яно, зрэшты і было, патузванне і сутаргавае трымценне ў целе ўпартага ўсё памацнялася, вось за’хадзілі плечы, калені, і раптам нешта ва ўсіх суглобах быццам развязалася, і, падкідваючы рукі і ногі, ён кінуўся ў скокі, і ўсё скакаў, скакаў, пакуль кавальерэ пад воплескі не падвёў яго да эстрады, да іншых марыянетак. Цяпер нам адкрыўся твар упакоранага, зверху ён быў відаць усім. «П’ючы асалоду», ён шырока ўсміхаўся, прыплюшчыўшыся. Пэўным суцяшэннем нам магло быць тое, што яму цяпер было лягчэй, чым падчас ягонай гардыні.

Можна сказаць, што яго «падзенне» сталася паваротным пунктам. Яно растапіла лёд, трыумф Чыполы дасягнуў апагею, жазло Цырцэі, тая самая скураная плётка з тронкам, як пазурастая лапа, уладарыла абсалютна. Да таго часу — гэта было, як я прыгадваю, далёка за поўнач, — на цеснай эстрадзе скакала чалавек восем-дзесяць, але і ў самой зале зусім не сядзелі смірна, так, напрыклад, зубастая англічанка ў пенснэ, без ніякага запрашэння маэстра, выйшла з свайго рада і ў сярэднім праходзе выканала тарантэлу. Чыпола тым часам сядзеў разваліўшыся на саламяным крэсле ў левым куце сцэны, курыў і фанабэрыста пускаў цурочкам дым праз шчарбатыя зубы. Ён памахваў нагой, часам бязгучна смяяўся аднымі плячамі, глядзеў на вэрхал у зале і час ад часу, амаль нават не паварочваючыся назад, ляскаў плёткай перад якім-небудзь танцорам, якому наўмелася было спыніць асалоду. Дзеці не спалі. Я згадваю пра іх з сорамам. Тут было брыдка, а дзецям і наогул не месца, і калі мы іх усё яшчэ не вывелі, дык я тлумачу гэта тым, што нам таксама ў пэўнай меры перадалося шаленства, якое ў гэты позні час ахапіла ўсіх. А, што будзе, тое будзе! Зрэшты, нашыя малыя, дзякуй богу, не разумелі ўсёй непрыстойнасці гэтага вечаровага развесялення. Наіўна яны не пераставалі радавацца з небывальшчыны: разам з намі сядзець тут і назіраць за такім відовішчам — прадстаўленнем штукара. Яны ўжо каторы раз засыналі ў нас на каленях, і цяпер, з распунсавелымі шчочкамі і бліскучымі вачанятамі, ад душы рагаталі з выбрыкаў дарослых дзядзькоў, якія скакалі па волі валадара вечара. Яны і не думалі, што будзе так смешна, і як што ўсчыналіся апладысменты, таксама радасна пляскалі няўмелымі ручкамі. Абое па-дзіцячы аж заскакалі ад захаплення на сваіх месцах, калі Чыпола павабіў да сябе іхняга сябра Марыё, Марыё з «Эсквтзіта», — павабіў па ўсіх правілах, трымаючы руку каля самага носа, і то выцягваючы, то загінаючы ўказальны палец.