Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Олуг хан боерыгы белән корабка бер мичкә эчемлектәгәрәтеп керттеләр, сәфәр чыгучылар да, озатучылар да, китүчеләргә ак юл теләп, берәр чокыр эчемлек эчтеләр. Бу хәлгә грек Агасикенең күңеле тагы да нечкәрде бугай. Олуг хан үзе аның белән чәкешеп эчте. Базилевс моны эшләр идеме? Мәңге юк. Ул Агасикедәй кешеләрдән җирәнә, җирәнмәгән хәлдә дә, бер мичкәдән эчемлек эчми. Үзе болай саран да түгел император Ираклий, киң күңелле булып күренергә тырыша, мәгәр ишкәкче колларга кадәр аның белән шәраб эчәрме? Юк. Базилевстагы коллар – богауда, иректәгеләре дә хуҗаларына җеп белән тагылганнар. Коллыктан котылу өчен, хуҗага йөз алтын түләргә кирәк. Андый акчаны колга каян тапмак кирәк? Гомеренә эшләп тә җыя алмый ул аны, колны бары тик башка берәү генә сатып ала ала, һәм ирекне дә аңа хуҗасы гына бирергә хаклы.

Кубрат хан барысына да ак юл теләде, корабка утырыр алдыннан буйтурны янына чакырып алды һәм, Агасикегә ишетелерлек итеп:

– Яшьлек – илеңә булган иман белән, картлык тәнеңә булган иман белән кадерле. Тәңреңне онытма, буйтур, һәр көн дога кыл. Ак юл сиңа! – диде.

Олуг хан күккә карады, кулларын күтәреп, Тәңредән иман үтенде, шуннан соң Илбарыс буйтурга көмеш саплы хәнҗәрен бирде.

Әүвәл башта корабны, һичкемгә күрсәтми, төнлә белән генә җибәрергә уйлаган иде олуг хан, соңгы мәлдә бу уеннан кире кайтты. Яшерен эш яшен атар, билгеле эш илен саклар, дип, көпә-көндез озатырга булды. Барысы да хан уйлаганча бара иде. Әмма соңгы мәлдә генә бер нәрсәгә тап булды хан: Чәчкә кызы, күзен дә алмый, буйтур Илбарыска карап тора иде. Карап торса гына бер хәл, һичкемне дә күрми, әйтерсең янында атасы белән анасы да юк. Күр, Илбарысы да, җай чыккан саен, кыз ягына күз ата. «Балакай, – дип уйлады хан. – Балакай, ошамый миңа синең бу кыланышың, ошамый. Синең ярәшкән кешең бар— Юстиниан. Тәңре насыйп иткән булса, киләсе яздан да калмыйча, Патшакалада булырсың. Дөньяда бер император сараенда кадер-хөрмәттә генә яшәрсең».

Әйе, Румга капчык-капчык мал-мөлкәт җибәрде Кубрат хан. Император ни җибәрер?..

– Император берни дә җибәрмәс, юкка өмет итмә!

«Кем бу? Ни ди?» Олуг хан тавыш килгән якка, артына әйләнеп карады, әмма бер генә дә шикле кеше күрмәде. Әллә соң колагына шулай ишетелдеме? Тәңредән илаһи тавыш килдеме?.. Олуг хан кузгалды, шунда гына ул халык арасыннан чыгып килүче төптәңрене күрде. Менә кем әйткән икән, минем эчке уйларны укый, күр әле син аны! Халыкны котырта, илханнарны, җитмәсә, монда килеп ни ди. Базилевс белән тату яшәүне ошатмый. Аның белән орышып яшәсәк, кан койсак?.. Ә бит син сукыр, сукыр, төптәңре. Мин синнән күп тапкыр ераграк күрәм. Мине Болгарның бер бүгенгесе түгел, киләчәге дә борчый. Ә синең күзеңне нәфрәт уты томалаган. Акыллы кешегә исә нәфрәт юлдаш була алмый. Болгарның Тәңресе мин үзем – Кубрат хан. Кубрат хан беркайчан да Тәңрегә хыянәт итмәс. Тәңре минем җәйләүләремне, биләмәләремне ишәйтте. Үлгәндә дә Тәңре белән үләр Кубрат хан…

Киңәш мәҗлесенә барлык җәйләүләрдән дә илханнар, тарханнар чакырылган иде. Кубрат хан аларның һәрберсенә сораулар бирде. Тимер Капка каласы тарханы әйтте:

– Йулыш каган Биләмҗир каласына бик күп алай җыйган икән, уң кулы Җаек бәктә дә төмәннән артык алай икән. Әмма тарханга ышансаң, Йулыш каган бер дә Болгарга яу чабарга җыенмый кебек, киресенчә, кардәшләшергә тели шикелле. Шымчылары дөрес җиткергән булса, каган тиздән Фанәгүргә Кубрат хан кызына яучылар җибәрергә җыена, имеш. Кыскасы, Йулыш каган Кубрат хан кызы Чәчкәне сорамакчы.

Тарханның бу сүзләренә ни әйтергә дә белмәде Кубрат хан. Яман хәбәр алып килгән өчен Тимер Капка каласы тарханын тотып орышыр иде, аксакаллар килештермәс. Аннары ул гаеплеме, тархан ишеткән-белгәнен сөйли. Хәер, яучы җибәрү төрки дөньясында гаепкә дә саналмый. Яучы димләргә килә. Әинде риза булу-булмау кызның, ягъни аталарның үз иркендә. Әлбәттә, Кубрат хан риза булмас. Чәчкә ярәшкән. Ничек бозмак кирәк вәгъдәңне?!

– Балкыр илхан, хазар-болгар чикләренә албагаучылар җибәрдеңме? – диде Кубрат хан, Тимер Капка каласы тарханын җавапсыз калдырып. – Миңа, Җаек бәк шул тирәләрдә алае белән йөри, дип ишеттерделәр.

– Бүгенге көндә хазар чигендә йырмак алаем тора, атам. Алар миңа атна саен хәбәр җибәрәләр.

– Хуш, углан. Җәйләүдә күпме алаең бар, төп ыстаныңда?

– Төмәнгә якын, атам.

– Алыпларың канәгатьме, ашау-эчүдән зарланмыйлармы, илхан?

– Зарланмыйлар, атам. Үлән күп, мал-туар көр быел.

– Инде, Батбай илхан, син әйт: аланнар иленә кайчан китәсең? Кайчан карама, син Фанәгүрдә. Моны ничек аңлатырга исәбең?