Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Олуг ханнан бу сүзне ишетүгә, Ирсанның аркасы кымырҗып, эсселе-суыклы булып китте. Ул кисәк ышанды: әгәр дә мәгәр кылган эше ачылса, хан, ике дә уйламый, угланнарының да, аның да башын кистерәчәк. Алай да хан алдында тез чүгәргә төптәңреме ул!

– Олуг хан, танмыйм, мин аларны чиркәү җимерергә котырттым, мәгәр илханнар куркак булып чыктылар, һични кылмадылар. Симеон миңа аңлаешлы, ә менә син якын иткән философ нинди динне яклый, олуг хан?

– Хакыйкатьне яклаган динне, төптәңре, хакыйкатьне! Без базилевска тире, бал, балавыз, балык җилеме сатабыз, әул безгә корал бирә, кием-салым китерә. Бөек Болгар күзгә күренеп байый, аның даны ерак Римга, ерак Табгачларга җитте, Дәмәшкъ сәүдәгәрләренең Болгардан киткәннәре юк, Кодрак илхан шул тарафтан өченче тапкыр корал алып кайта инде. Кисәтәм, төптәңре, моннан ары илханнарны ханга каршы котыртма. Хан данын, ил данын күтәр. Бары тик шунда гына башың исән калыр, төптәңре.

Кубрат хан тәхетеннән төште, таягы белән идәнгә төртте. Шундук җансакчылары килеп керделәр. Кубрат хан аларга чыгып китегез дип ишарә ясады, җансакчылары чыгып киттеләр, төптәңре агарынып калган иде, Кубрат хан моны күрде һәм ирен чите белән генә елмаеп куйды. Олуг хан төптәңре янына килде, иңбашына кулын салды; авыр иде ханның кулы, төптәңренең иңбашы иңеп куйды.

– Төрмә, төптәңре, бер коллар өчен генә салынмый, анда хан әмеренә, хан боерыгына буйсынмаган кайнар башлар да ябыла. Тарихта кабатлана торган хәлләр була, атаң язмышын кабатламасаң иде, Ирсан. Атасы үткән юлдан угланы да үтәр, диләр. Сиңа әйтәм, мин, базилевс кулындагы грек утының серен кулыма төшермичә, илханнарга тәхет бирмәскә булдым. Тиздән Илбарыс углан кайтып төшәр, ул углан грек телен яхшы белә, мин аны Патшакалага илче итеп җибәрергә булдым. Базилевс Чәчкәне алып китәргә ашыга, җыена да икән инде. Мин аңа, ашыкмасын, тагын бер яз килгәнне көтсен, дип әйтеп җибәрәм. Илбарыс углан моны эшләр, мин аңа ышанам. Төптимерче Агасикедә шигем бар иде. Шуңа күрә мин базилевстан аның хатыны белән балаларын Болгарга җибәрүен сорадым. Базилевс риза булды, бүген-иртәгә Агасикенең гаиләсе биредә булыр. Грек уты ясауның серен төптимерче Агасике белә икән, гаиләсе килгәч, ул Фанәгүрдә калыр, грек утын ясый башлар. Грек уты ясауның серен кулыма төшергәч, минем дәүләт тагы да көчәер, куәтләнер. Киңәшем шул: бу эшемдә ярдәмчем булсаң иде. Илбарыс углан кайтуга, мин аны буйтур итәчәкмен, аксакаллар каршы килмәс, баһадирның кылган яулары мактаулы булды. Ә сине мин, төптәңре…

Төптәңре кисәк хан алдына тезләнде:

– Мин синең колың, олуг хан.

– Тор, төптәңре! Синдәй акыллы кешегә хан алдында тезләнеп тору килешмәстәй хәл дип уйлыйм. Атаң синең башта акыллы яшәгән. Киңәшем шул булыр сиңа: атаң язмышын кабатламасаң иде. Инде хуш!

Төптәңре акрын гына чыгып китте, ишектәге сакчылар айбалталарын ике якка алып юл бирделәр. Төптәңре аларга хәтта күз сирпеп тә карамады, хан аның гүя җелеген суырып алган иде.

Каланы ничек чыкканын белмәде, бары тик диңгез ярына җиткәч кенә туктап калды. Хәер, бүген төптәңрегә кай тарафка барса да барыбер иде.

«Илбарыс баһадир алае белән Фанәгүргә җитеп килә» дигән сөенче килгәч, сарайда ыгы-зыгы купты. Аерата Чәчкә очынды. Итек башлары гына күренеп торган кызыл төстәге чапан кигән Кубрат хан капкадан сарай ишегенә кадәр келәм җәяргә кушты. Урамда алыплар күренүгә, олуг хан болдырдан төште. Чак кына алгарак чыгып, куанычыннан ни кылырга белми, Чәчкә басып тора. Кубрат хан кызына кырын күзе белән генә карап алды. Кайчандыр, бик ихтимал, Аппак та үзе сөйгән көтригур батырны шулай шатланып каршы алгандыр, әмма Тугры хан кызының язмышын Тәңре үзенчә хәл итте. Син, бала, баһадирны сөясең булса кирәк, мәгәр син аңа булмассың, киләсе язга ярәшкән егетең килер, һәм син Патшакалага китәрсең, дигәндер. Мин дә сиңа, бала, Тәңре сүзләрен кабатлыйм. Син, балам, рәхәт тормышка бик тиз өйрәнерсең, яшьлектә булган мәхәббәтең истәлек булып кына калыр.

Кубрат хан кызына, чынлап та, уйлаганын әйтергә иткән иде, кызының кәефен бозарга теләмәде, дәшмәде. Әйдә, сөенеп калсын, яшьлек ике килми.

Сарай капкасыннан беренче алыплар килеп керделәр. Иң алдан Илбарыс баһадир килә, аннан, бер адым гына кала төшеп, алостаз Дәян, төптимерче грек Агасике. Янә шуңа игътибар итте хан: баһадир, Чәчкәне күрүгә, адымын тизләткәндәй итте, әмма шундук тыелып калды. Килеп җиттеләр дә ханга өчесе берьюлы баш ордылар. Олуг хан аларны берәм-берәм кочаклап, үбеп чыкты, төптимерче, грекка җиткәч үк, җансакчысына кул изәде. Ни күзе күрсен— Агасикегә таба хатыны, җитеп беткән кызы, улы киләләр иде. Агасикенең күзләрен яшь пәрдәсе томалады, аннары ул хатынына каршы китте. Аларның очрашу шатлыгыннан күзгә яшьләр килмәле иде. Агасикенең киңҗилкәсе вак-вак калтырана. Кубрат хан аңа аерата дикъкать белән карады. Чынлап та үз хатынымы, үз оланнарымы?..Үзенекеләрдер, бу чиккә җитеп шатланышмаслар, җылашмаслариде.