Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Кубрат хан кочканнан соң, сабыры төкәнеп көтеп торган Чәчкә:

– Абам! – дип, Илбарысның күкрәгенә капланды. Һәм акрын гына: – Мин сине сагындым, сагындым, сагындым, баһадирым! – диде.

Кубрат хан халыкны аш бүлмәсенә чакырды.

Төптәңрене баһадир аш бүлмәсендә күрде. Төптәңре баһадирны күрде дә җылап ук җибәрде. Баһадир аның башын күкрәгенә кысты, үзенең дә күзләренә яшь эленде. Кисәк кенә рәхәт булып китте төптәңрегә. Менә кем кирәк аңа бүген, үз баласыдай ятим бала. Менә кем аның өчен кадерлеләрнең кадерлесе!

– Баһадирым, балам, оланым, – дип, бертуктаусыз тәкрарлады төптәңре. – Өметем минем, бердәнберем. Исән-имин, сау-таза илдәсең…

– Табынга! Табынга дәшә олуг хан! – дип кычкырды табынбаш.

Бары тик бер җам эчемлек эчкәч кенә, төптәңре табындагыларга күз йөртеп чыкты. Олуг ханның уң кулында философ утыра, философ янәшәсендә – төптимерче Агасике, ханның сул кулында – Илбарыс баһадир, баһадир янәшәсендә – алостаз Дәян.

Җамнарга эчемлек коелгач, Кубрат хан сүз алды. Олуг хан башта табындагыларга күз йөртеп чыкты. Ул теләгән аксакаллар, кавханнар, илханнар монда иде.

– Аксакаллар, кавханнар, мин ошбу мәҗлестә угланым Илбарыс баһадирга буйтур титулы бирәм! – Хан шау-шу тынганны көтеп торды. – Сөрәнче, иртәгә көн тугач, минем боерыгым халыкка җиткер. Мин әйттем!

Хан җамны күтәреп эчеп куйды, муенындагы зур алтын тәңкәне баһадирга такты, аннары кочаклап үпте.

– Атам, олуг хан! – диде баһадир, каушый төшеп. – Багучым, ризык бирүчем, йомышың үтәүдә һәрчак ышанычың булырмын!

Мәҗлестән соң буйтурны олуг хан шахмат бүлмәсенә алып керде. Өстәл янына утырыштылар. Хан шахмат шәкелләрен кулына алды. Шахмат шәкелләре сөяктән ясалган иде, аларның ялтыравында үзең үтә күренмәле.

– Акмы, карамы, буйтур?

– Ак, олуг хан.

Олуг ханның уенда уен түгел иде, игътибары таркау, начар уйнады, ахыр отылды. Икенчегә шәкелләрне дә тезеп тормады.

– Углан, мин сиңа тагын зур эш йөкләргә булдым.

– Минем өчен синең йомышны үтәү дан, олуг хан.

– Данны сорап алмыйлар, буйтур, дан кешегә үзе килә. Ул сиңа килде инде, кадерен белеп саклый күр. Мин сине, буйтурым, Патшакалага җибәрергә булдым. Йомышым җитди, катлаулы. Мәгәр мин сиңа ышанам, буйтурым. Яшьлек – ышаныч белән, картлык тәҗрибә белән алдырыр, дигәннәр аксакаллар. Без ике акылны бергә кушыйк та… Әнә үзең дә чамалыйсың… Әйе, буйтур, Болгарга грек утының сере кирәк. Утның дәһшәтлесе империядә. Грек уты кулыма төшү белән, мин Йулыш каганны җир йөзеннән юк итәчәкмен. Патшакаладан исән-имин әйләнеп кайтсаң, сиңа кавхан титулы бирелер.

– Ышанычың акларга тырышырмын, олуг хан.

Олуг хан яныннан чыккач, буйтур укытучысы Константин янына юнәлде. Укытучысы ни әйтер? Аның иленә бара бит, бәлкем, сүзе-йомышы бардыр.

Укытучысы аны ачык йөз белән каршы алды, түргә әйдәде. Утырыштылар. Илбарыс аңа Патшакалага сәфәр чыгарга җыенуы хакында әйтте.

Башта Константин бу сүзләрнең мәгънәсенә төшенми торды бугай, аннары аңлады һәм чак кына буйтур алдына тезләнмәде.

– Йомышым үтәрсеңме, Илбарыс? Язган хатым, бер кешегә күрсәтмичә, аңа бирерсеңме?

Буйтур аның каршына тезләнде, әмма укытучы аны аякка бастырды. Алар шулай бер-берсенә карашып тордылар.

– Мин аны күрермен, укытучым. Синең хатны тапшырырмын. Беркем дә белмәс. Ышан.

Укытучы буйтурның башыннан кочты, бертын сүзсез торды.

– Мин аңа хат язам. Ул хатны аннан башка беркем дә укымас. Укымас бит, буйтур?

– Укытучым, мин сүземдә торырмын. Императрицага… – Буйтур ни әйтергә белми тотлыгып калды.

– Иртәгә. Иртәгә мин сиңа ул хатны бирермен, буйтур. Хәзер мин сиңа сарайдагы тәртипләрне, кагыйдәләрне өйрәтәм.

– Миңа аларны философ өйрәтергә булды.

– Зыян итмәс. Син – укыган кеше, син – минем укучым. Тәкәббер император, варвар белән очраштым дип, үзен синнән өстен сизмәсен. Син – болгар халкының вәкиле, укымышлы, белекле вәкил. Илчегә үлем юк, диләр әнә сездә. Үлем юк сиңа. Әмма сак бул…

Буйтурны укытучы бик озак өйрәтте. Аннары ул хат яза калды. Сөйгәненә, бердәнберенә.

«Ул аның хатын императрицага бирер, вәгъдәсендә торыр. Укытучы – аның өчен бердәнбер изге кеше, аның кебек үк гашыйк кеше», – дип уйлана-уйлана кайтты өенә буйтур.

Илбарыс буйтурны Патшакалага озату ханга шактый мәшәкать тудырды. Бар нәрсә җыйналды, төгәлләнде дигәч тә, әллә ниткән өстәмә эшләр туа торды. Үзара рәтләп сөйләшә белмәсәләр дә, шул ике-өч көн эчендә төптимерче Агасикенең кызы Эгина белән хан койрыкчысы Дәнис табышалар һәм чиркәүдә никахлашалар. Кызның теләге белән койрыкчы Дәнис, чиркәүгә кереп, христиан динен кабул итте. Дәниснең муенына патрикий Симеон тәре тагып чыгарды. Чиркәүдән соң койрыкчы Дәнис белән Эгинаны далага алып барып, Перун алласыннан ризалык алып кайтты. Патшакалага иң зур корабларның берсе хәзерләнгән иде, олуг хан корабны озатырга Фанәгүрдә булган барлык илханнарны, кавханнарны, тарханнарны чакырды. Кичә кич белән, мин дә илемә кайтып китәм, дип, ханга кергән Агасике соңгы мәлдә генә үкенү кебек бер нәрсә тойды. Ә бит ул Фанәгүрдә дә кала ала, җыйган мәгълүматларын улына бирер дә үзе Фанәгүрдә калыр. Әмма туган туфракның җегәре көчлерәк булып чыкты, – Агасике корабта, хан бөтен куштаннары белән аларны озата килгән.