Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 3. Шайтан каласы. Хан оныгы Хансөяр / Избранные произведения. Том 3

– Йа Хода, йа Аллам, бу ни хәл инде, хан? Минем Тимушка да берәр җирдә аунап ята микән? Алар бергә киттеләр ич! – диде дә атына атлана башлады. – Безгә моннан тизрәк китәргә кирәк, хан.

– Меңбаш Туранны яр өстенә менгезеп күмегез, – диде Илһам хан һәм, ат тезгенен сул кулына алып, уң кулы белән ияр башына тотынды, текә ярга ябышып үскән куе карамаларга күз ташлап алды.

Курку дигән нәрсә Илһам ханга кайтыр юлга чыккач килде. Кирмәндә калдырган меңбашын да шушы язмыш көтсә? Ә бит меңбаш Туранның мәетен үз күзе белән күргәнче, алар икәүләп ияләреннән качтылар, дип уйлый иде. Мәетне үз күзе белән күргәч, моның алай түгеллегенә инанды һәм тәгаен шиккә калды. Әллә соң, чынлап та, бу манарада шайтан бармы?.. Шайтан хакында Коръәндә һәм башка әдәби вә үгет-нәсыйхәткә көйләнгән китапларда укыса да, Илһам хан беркайчан да моңа җитди җисем итеп карамаган иде. Ә бит ул Шайтан каласын үземнеке итәм дип барган иде, хәзер исә моңа шикләнә калды. Хәтта азатларын һәм меңбашын калдыруына инде үкенү кебек бернәрсә тойды.

Тәхетне аңа атасы васыять итте. Димәк, Идел-йортны да. Ә Болгар Идел-йортына Кашан да, Шайтан каласы да, Казан да керә, ул гынамы, Җүкәтау, Тубылгытау калалары да. Авыллар турында әйтеп тә торасы юк. Абасы әмир Хаҗи барысына да кул салган. Юк, алай булмас. Бүген Шайтан каласында аның гаскәре, меңбаш Актай ул каланы күз карасы кебек саклар – ышанычлы кеше. Аның өчен нәүбәттә Казан каласы. Кашанга Илһам хан тимәс, Кашан абасы кулында калыр. Бары тик. Хак анысы, Шайтан каласын кан коймый гына алса да, әмир Хаҗи Казан каласын бирмәс, димәк, атасы кебек гаскәр алып барырга туры килер һәм атасы кебек ике-өч мең түгел, ә төмән! Коръәндә, Аллаһы Тәгалә бар кешегә дә изгелек кылуны да, явызлык кылуны да бер чама бүлеп биргән, диелә. Ике туганның кайсында изгелек күбрәк тә, явызлык күбрәк – Хода үзе хәл итәр.

Илһам хан Яким Күчтемгә күз төшереп алды. Атларын атлатып кына баралар. Алда Болгар каласы да күренә башлады инде, алдан да, арттан да ясавыл азатлар бара. Ульдәмир илчесе белән Болгар ханы алар уртасында. Кемнән куркалар? Илһам хан кемгә дә явызлык кылмады кебек. Алар илчене саклыйлар. Илчегә үлем юк, илче дәүләттә нинди хикмәтле хәлләр, фаҗигале вакыйгалар гына булмасын, исән-имин булырга тиеш. Азатларына Илһам хан илчене күз карасы кебек сакларга кушты. Илченең кәефе юк, җансакчысын югалтты. Илче Яким аңа бик ышана иде. Әзмәвердәй гәүдәле, һәр очракта да тыныч, иясенә беркайчан да каршы сүз әйтмәгән, ул гынамы, иленә кайткач өйләнергә җыенган Тимушка юкка чыкты. Яким Күчтем аның үле гәүдәсен дә күрә алмады. Кенәз Юрий коткысы белән Болгарга килеп, чуен кою серен белергә йөргән илче Яким максатына ирешә алмады. Моның өстенә җанына гөнаһ алды.

Илһам хан җилле генә юыртып китте. Аның тизрәк башкаласына кайтып җитәсе һәм, аксакалларны чакырып, булган хәлләр турында киңәшәсе бар иде. Нә кылырга тиеш ары таба? Казанга яу чабаргамы әллә соң сабыр итәргәме?

Басу капкасын үттеләр, тышкы кирмән капкаларын ачкан арада, Илһам хан Яким илчегә бүген кич аксакалларын мәҗлескә җыясы, киңәшәсе килүе хакында әйтте. Илче, аннан миңа нинди җиңеллек килер дигәндәй, күңелсез генә ханга күз төшереп алды һәм кул селтәде. Янәсе, теләсәң ни кыл.

Эчке кирмәннең асма күперен үтеп, сарай капкасына якынлашуга, Илһам хан каршына Мәрьям ханбикә йөгереп чыкты.

– Илгам, Илгам, Булат угланның кәләше – Олуг Мөхәммәт шаһ кызы Рабиганы алып кайтучы кәрванны мәңгелләр талаган, шаһ кызын әсир иткәннәр, әмма без җибәргән Ярулла сәүдәгәр аны коткара алган…

– Ипләп кенә сөйлә әле, шаһ кызы Рабига кая соң хәзер?

– Саксин каласыннан чыкканнар.

– Чапкын җиткердеме сөенчене?

– Әйе.

– Үзе кая?

– Кунак ятагында ял итә.

– Булат угланга хәбәр итәргә булыр, – диде Илһам хан һәм сараена узды. Ишекне узуга, аңа Зөбәрҗәт ханбикә каршы чыкты.

– Саумы, инәй? Без кайттык. Шайтан каласы минем кулда.

– Абаң белән орыштыңмы? – дип, коры гына сорады ханбикә.

– Юк, инәй, капканы каравыл меңбаш үзе ачты.

– Кан коймагач кичерәм. Кан коеп хәл иткән булсаң, мәңге бәхиллегем юктыр. Булат угланга ярәшкән шаһ кызы Саксинда икән инде, ә Булат углан һаман Җаек кирмәнендә ята. Чапкының җибәр, кайтсын, кәләшен үзе каршы алсын. Аннары әмир Хаҗи Җаббар угланын Ашлы каласына бәк итеп җибәргән икән. Килеш, карышып торма.

– Ашлы каласын атам миңа калдырган иде түгелме, инәй? Ясакны анда минем тарханым җыя иде.

– Атаң ул каланы син тәхеткә утырганчы ук абаңа биргән иде инде, балакай. Килеш. Абаң хак кылган. Аның Кашанга күчеп, Казан каласын Назлыгөл угланы Хансөяргә калдырырга нияте бар икән – хупла. Абаң дөрес иткән.