Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

«Сорарга иде бу галимнән: колхоз председателе турында ни уйлый икән? Әллә соң үзенә зарланып алыргамы? Колачлап эшләргә миңа биредә председатель юл бирми, дип?.. Юк, кирәкмәс. Зарлану ул – көчсезләргә хас сыйфат. Үзем, үзем көрәшәчәкмен мин ул председатель белән… Иртәгә Тамчыны җибәрмим дисә, ни кылырсың? Тамчыны җибәрмәгән хәлдә, Мидхәт зональ киңәшмәгә бара алмаячак. Ә Мидхәт анда чыгыш ясарга тели, картограммалар әзерләде. Звенолар турында Бикмуллин аны аңламады, бәлкем, районда Мидхәтне аңларлар, киңәшмәдәгеләрнең күңеленә үз киңәше белән юл табар…

Галим агасы аңа лекция сөйли башлады. Мидхәтнең ашыгуын белми шул. Аны бүлдереп, Тамчы турында сорау гафу итмәслек ахмаклык булыр иде».

– Ашламаларга кытлык зур шул әле бездә, Гариф Әюпович. Һәр килограммы исәптә. Ике йөз гектар җиргә гранулаланган ашлама табу кыен булачак.

– Ни генә булмасын, ул җирне ашлама кертмичә чәчтермәгез. Миңа калса, сынаулар нәкъ шул басудан башланачак. Бу— бик җитди мәсьәлә. Туфрак ул – тере организм, аңа үз вакытында сораган ашламасын бирмичә, югары уңыш алырга тырышу – фанатиклар эше. Ә без – реалистлар, материалистлар. Шулаймы?..

– Шулаен шулай да, кайчак син теләгән нәрсәләрне аңламаган кешеләр белән эш итәргә туры килә, Гариф Әюпович. Шул нәрсә бераз күңелне кимсетә.

Гариф озаклап сөйләшергә теләпме, алдындагы картограммаларны бер читкәрәк күчереп куйды.

– Чын эш кешесенә эчкерсез көнләшү сыйфаты хас, кимсенү – аңа бөтенләй ят нәрсә. Иген игүгә гомерен багышлаган кеше түземле булырга тиеш. Һәр сынауга бер ел гомер кирәк, шунсыз һичнинди нәтиҗә ясап булмый. Сабыр, түземле булырга тиеш игенче. Әллә син бик ашыгасыңмы? – дип сорады галим, Мидхәтнең утырган урынында борсалана башлавын күреп. – Ярый, бу сөйләшүне башка вакытка калдырыйк. Ни йомыш төште?

– Гафу итегез, Гариф Әюпович, мине зональ киңәшмәгә чакыралар. Ә иртәгә чәчүчеләр сортлы борчакны чәчәчәкләр. Лаборанткагыз Тамчы минем урынга калып тормас микән дигән идем.

– Тамчы гына түгел, мин үзем дә барып чыгам әле анда. Ихсанованы җибәрергә каршы түгел мин… Янә әйтәсем килә: басуларга ашлама чыгаруда иң әүвәл син җаваплы, Мидхәт, агроном кеше. Уңышны иң әүвәл агрономнан сораячаклар…

Гариф башын да күтәрмичә эшләде. Кайбер көннәрдә ул хәтта лабораториядә кунып калгалады.

Ул һәр көнне кояш чыкканчы уянырга гадәтләнеп китте. Иртәнге тыгыз һәм салкынча һаваның үпкәләренә тулуын тоеп, су буйларында йөреп кайткалады. Ык ярына басып, кояш чыкканны күзәтә-күзәтә бер нәрсәне искәрде: җиргә тереклек бирә, гаҗәеп манзаралар тудыра алган бу ут шары көн саен диярлек төсен алыштыра. Бер көнне ул аксыл-сары төскә манчыла, икенче көнне күксел-ал төскә керә, ә бер дә бер көнне чәчрәп килеп чыга да бөтен тирә-юньне, җете алсуга манып, кызылдан киендерә. Болытлы иртәләрне Гариф йөрергә чыкмый, ашап-эчү белән, лабораториягә ашыга иде.

Шактый эш башкарылды. Басулар тарихы өйрәнелде, туфрак генезисы белән танышылды. Морфологик һәм структур анализларны эшкәртү төгәлләнеп килә. Әмма институт җибәрәсе техник-картографның әле булса килеп җиткәне юк. Вафа универсаль егет булып чыкты, барысына да өлгерә. Инженер-җир белгече дә ул, лаборант-аналитик та, ниһаять, туфрак белгече дә, техник-картограф та. Дөрес, туфрак катламын, аның генетик төзелешен тикшерүгә Гариф үзе дә катнашты.

Муеннан эшкә чумса да, Гариф еш кына әнисен, Әдиләне һәм аның нәние Чәчкәне исенә төшерә, аларны сагына. Язган сүзләре дә исәнлек-саулык. Хәер, Гариф алардан артыгын өмет тә итми иде. Эш белән мавыгып онытылып торган чаклары була, шулай да күңелдән китмиләр, һәрвакыт истәләр. Кем җибәрде аны бирегә? Үзе килде. Үзе риза булды.

Әле булса күз алдында, диссертациясен яклагач, коридор чатында аны Тимирязев академиясеннән килгән күренекле бер галим туктатты.

– Хезмәтегез гаҗәп кызыклы һәм яңа, кыю фикерләрегез, тикшеренүләрегез бар. Мин сезнең өчен шат, коллега. Бу турыда чыгышымда әйтергә теләмәдем, хәзер киңәш йөзеннән бер сүз әйтәсем килә: авыл хуҗалыгы өчен бүген мөһимбулган проблемаларга кыюрак тотыныгызчы. Хезмәтеңнең нәтиҗәсен үзең исән чакта күрүгә ни җитә. Сез бит әле, күрер күзгә генә булмаса, яшь кеше. Менә шул хезмәтегезне практика белән ныгытыгыз. Югары уку йортлары дәреслекләренә кертердәй мәсьәлә күтәргәнсез икән, ярты юлда калдырмагыз. Сез күтәргән теоретик мәсьәлә җанланырга тиеш. Рәхмәт, бик акыллы фикерләр әйттегез…

Гариф, институтның шушы коридорыннан үткән саен, шул галим белән сөйләшүен күз алдына китерә.