Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

Тыңлады Гариф секретарьны һәм шундый нәтиҗәгә килде: игенчеләр алдында торган проблемаларны начар белми икән болай. Секретарьның сөйләшүе Гарифка ошады.

– Максат изге дә бит, – дип башлады Гариф, секретарь туктауга. – Әмма галим тикшеренүләре бит ул – компания түгел, еллар буена башкарыла торган эш.

Секретарь йомшак кына Гарифның кулына кагылып алды.

– Ә без сезгә ышанабыз, Гариф Әюпович, сез бит республикабызның көньяк-көнчыгыш районнарының берсендә кайчандыр баш агроном булып эшләгән кеше. Аннары, – секретарь, монысын әйтим микән, юк микән дигән кебек уйланып торды, – аннары, үзегез дә шул яктан икән бит сез, Гариф Әюпович. Бәлкем әле, туган авылыгызга ук кайтырсыз. Бу турыда без райком секретаре иптәш Хөснетдинов белән сөйләштек инде. Яхшы шартлар булдырыр идек, дип ышандырды.

Академик Пустовойт яңа сорт көнбагыш чыгарды. Һәм кайда? Тәҗрибә участогында. Академик Лукьяненко яңа сорт бодай үстерде. Һәм кайда? Ниндидер авылда, колхозда. Халык академигы исеменә лаек булган Терентий Мальцев, гомер буе җыйган тәҗрибәсе белән уртаклашып, җир эшкәртүдә, ашлык игүдә үз сүзен әйтте, якташы Шәкүров иртә өлгерүчән яңа сорт борчак үстереп бирде…

– Киләчәктә без һәр колхозда зурмы ул, кечкенәме лаборатория булдырырбыз. Хуҗалык белән хуҗалык җирләре арасында аз булса да аерма була. Югары уңыш алу өчен, үз кырларыңның туфрагын бик әйбәт белергә тиешсең, – дип тәмамлады сүзен секретарь.

Гариф дәшми утырды. Ул Ык елгасы буендагы Карамалы авылын күз алдына китерергә тырышып карады. Әнисе еш кына Карамалыны исенә төшереп сөйли торган иде, былтырмы, өченче елмы кайтып та килде бугай. Секретарь Карамалы турында сүз кузгаткач, Гариф урыныннан кузгалып йөреп килде. Туган авылы турында әнисенең беркайчан да киңәеп сөйләгәне булмады. Заманында йөрәгенә бик каты яра салган хәлләр булгангамы, уфтаныр иде дә: «И-и балакаем, тиз генә онытырдай хәсрәтләр күрмәде шул минем башкайларым анда», – дип, яулык очы белән күзләрен сөртер иде. Әйе, искә төшереп, йөрәктәге яраларны яңартасы килми иде, күрәсең, ирен үз кулы белән җирли дә алмаган әнисе. Аклар тарафыннан үтерелеп ташланган Әюп Латыйповның хәтта гәүдәсен дә таба алмаганнар. Әллә, муенына таш бәйләп, Ыкка ташлаганнар, әллә яндырганнар – бер Алла үзе белә. Шунда кайтып эшләргә туры килә инде болай булгач.

– Минем монда әнием, кызым бар.

– Беләбез, Гариф Әюпович. Алар биредә торып торырлар. Сүз ике-өч ел турында бара.

– Ярый, мин принципта риза дип уйлагыз.

Секретарь елмаеп куйды:

– Нишлисең, Гариф Әюпович, без коммунистларга һәрвакыт чор, заман таләпләрен тоеп яшәргә туры килә. Рәхмәт, сезнең риза буласыгызга баштан ук шикләнмәгән идем…

Борчак чәчеләсе тәҗрибә участогына Тамчы иртән иртүк килде. Гариф Әюпович агрономның үтенечен әйткәннән соң, ул бераз дулкынланып та алды. Үзләрендә айдан артык яшәп киткән агроном егет турында күп кенә имеш-мимешләр йөри. Аңа чаклы эшләп киткән Садыйков кебек, ул да председатель белән тынышмый икән. Хәер, шулай буласына Тамчы мыскал да шик тотмаган иде. Талип абыйлары – корырак, холыксызрак, үз дигәнен итәргә ярата торган кеше, аның сүзеннән чыксаң, үч алуга кадәр җитә. Әллә чын-чынлап, әллә юри түбәнсетү нияте белән, «чеметергә» җай эзләп кенә йөри башлый. Үткән-сүткәндә дә төртелеп ала, моны ул күзгә-күз килгәндә генә эшләми, хәтта җыелышларда әйтә. Тамчының әтисе әйтмешли, Талипка тарма, тарсаң – арма. Агроном булып эшләгәндә, Тамчыны да шактый тинтерәтте ул. Башы басудан кайтып кермәде кызның. Ябыкты, сулды Тамчы, гәүдәсе кечкенә булгангамы, бантик бәйләп йөри торган бакча баласына охшап калды. Шулай да эшен ташлап китмәде, миңа авыр, ярдәмче бирегез дип, председатель алдына баш иеп бармады. Шулай үз-үзен белештермичә эшләп йөрсә дә, әллә нигә каршы әйтә алмады председательгә Тамчы. Тел-теше үтмәдеме? Ләкин бер чәчрәп чыгарга дип теш кайрап йөрде. Эченнән, председатель белән бәхәсләшә-бәхәсләшә, әллә ниткән дипломатик сүзләр ятлап бетерде, шулай уйланып йөри торгач, йокыдан калды. Инде әзерләнеп тә беткән иде, дәлилләре дә ныклы, җегәрле иде, ул эштән китәргә туры килде. Мидхәт атлы югары белемле агроном килде. Мидхәт дигәннән?.. Ә Вафа? Сине һәр көн өеңә озатучы, ниндидер күләмдә агрономия эшенә күзен ачучы Вафаны кая куярга? Шул егетнең сөйләгән лекцияләреннән фән дөньясына якынайды лабаса. Тәмам ныгыды күңеле кызның, Бәдретдинов кебек белгечләр белән батыррак сөйләшә башлады.

Вафа, Вафа! Тамчы синең култык астыңнан гына бит! Ә син үзеңне шул кыз янында бик кечкенә кебек хис итәсең. Һәм шулай да. Тамчыда горурлык артты. Тамчыга көннән-көн Вафа белән янәшә атлавы, караган-күргән кинолар, укыган китаплар, белгән-ишеткән хәлләр турында сөйләшүе кызыграк була бара. Шул ук вакытта агроном Мидхәтне дә күздән яздырасы килми Тамчының. Хагы хак, әллә нигә аның күзенә күренергә ояла төшә. Беренче көннән үк, үзләрендә күргәч тә шулай булды һәм хәзер дә шулай ояла бераз. Оялуын ояла, әмма күңеле белән аны күрәсе, үзе белән сөйләшәсе, назлы сүзләр ишетәсе килә шуңардан. Алай булмый, диләр. Була икән шул менә. Кичә Мидхәт аның янына керде. Тамчының бүлмәсендә анализга алып кайткан туфрак үрнәкләре, морфологик язмалар, басу көндәлеге. Мидхәт анализлар язган дәфтәрне алып укып торган булды, анда кагылды, монда сугылды, бүлмәгә күз йөртеп чыкты. Тәрәзә төбендә тартмалар, үсентеләр, идән тулы һәр кырдан алган туфрак салган капчыклар. Капчыкларга басу саны, үрнәкнең номеры, колхоз исеме язылган. Почмакта кырга туфрак алырга чыкканда алына торган борау, тартма.