Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

– Кызык кына теория, – диде Мидхәт, баш селкеп, – җитәкче чыбыркы шартлатучы түгел, көрәшче, имеш. Чыбыркы шартлатучының да үз максатлары булган, ни өчендер көрәшкән…

– Көрәшнең иң-иң изгесе – ирек, хакыйкать, гаделлек, якыннарыңа ярдәм итү. Әлбәттә, кулыңнан килгән хәтле.

– Минемчә, хәзерге заман җитәкчесе иң әүвәл кешеләрнең ихтирамын казанырга, аларның уй-хыялларын аңлый белергә тиеш.

– Озын, аңлаешсыз. Кеше бит ул бар нәрсәне гадиләштереп аңлый. Яхшы белән начарны ул шундук аера. Халык яхшы җитәкчене шундук күреп ала. Яхшы белән начарны аеру өчен аны үгетләп торасы юк.

– Бу бәхәсне дәвам итәрбез әле, иптәш Бакиров. Халык арасында стихияле фикерләр күп була. Аларга юл куярга ярамый. Анархистлар әнә шундый ялган алдавычларга ияргәннәр. Халык белән идарә итә белү – кешелек дөньясындагы һәммә дәүләтнең хыялы.

Район авыл хуҗалыгының җитди булмавын призма аша карамасаң да күрергә була иде. Чәчү бетәргә ике көн калгач, Мидхәтне киңәшмәгә чакырдылар. Шул турыда кәгазь килеп төшкәч, Мидхәт председатель янына керде.

– Бармыйм мин анда. Бүген-иртәгә эшләсәк, чәчү бетәргә торганда, зональ киңәшмәгә китеп барыйммы инде, – ди.

– Тәҗрибә участогына ике йөз гектар борчак чәчәсе калып килә. Эшең Тамчыга тапшыр да барып кайт. Чакыралар, димәк, шулай кирәк, заман таләпләреннән артта калып булмый, – диде аңа Талип.

– Сортлы борчакны чәчәргә ашлама юк бит әле безнең.

– Менә шунда баргач, бер аяктан ашлама турында да кайгыртырсың. Бөтен нәрсәне дә бер председатель генә табарга тиеш түгелдер бит? Юкмы?! Юк икән, эзләргә, табарга кирәк. Ә син миңа шуны әйт: колхозның рентабельлеге белән кызыксынганың бармы синең? Кыш буена колхозчыларга лекцияләр укып йөрдең – рентабельлекне ничегрәк аңлыйсың син?

Талип Мидхәткә еш кына шуңа охшаш сораулар биргәли иде. Бу бер генә кабатланмады инде. Мидхәт аңа уратыбрак булса да ышандырырлык итеп, нигезле җавап бирергә тырыша. Менә хәзер дә Бикмуллин аңа, үзебезнең колхоз экономикасын әйбәтләбрәк аңлатыгызчы, диячәк инде. Бу мәсьәләгә килгәндә исә, Мидхәтнең «Берек» тәге һәммә тармак белән дә кызыксынганы юк, вакыты җитенкерәмиме шунда. Кичә әнә километр чамасы кыр ышыклау полосасы утырттылар. Ярый әле, мәктәп балалары, комсомоллар булышты. Кайчан утыртып бетерер иде ул чаклы үсентене Мидхәт. Агач утыртуга нибарысы ике-өч колхозчы йөри, алар белән ул хәтле үсентене көзгә чаклы да утыртып бетерәселәре түгел иде. Әллә юри, әллә чын, үсентеләрне Бикмуллин үзе каяндыр алып кайтты. Әлбәттә, шул үсентеләргә кадәр акча кирәк бит инде. Ниндидер цехлар белән саташып йөри, әллә шуның өчен материал җыямы бу Бикмуллин? Ни генә булмасын, рентабельлек турында аңлатмыйча булмаячак бу председательгә.

– Рентабельлек ул, – Талип Кәрамович, керем, авыл хуҗалыгының табышын күтәрү, колхозчыларның көнкүреш һәм культура шартларын үстерү. Аннары… нигә әле сез торасыз да тиктомалга бәйләнергә генә торасыз, Талип Кәрамович?

Талип Бикмуллин иртән иртүк идарәгә килеп утырган, һәм ул инде кыр станы белән дә, урынбасары Каюм Зиннуров белән дә элемтәгә кереп өлгергән иде.

– Башка бер уй төште минем, Мидхәт. Ләкин син аңлап җиткермисең кебек мине. Сөт һәм ит продуктларын кирәк хәтле җитештерү өчен, безгә кимендә гектарыннан утыз центнер ашлык җитештерергә кирәк. Без моңа әзерме? Туфракны эшкәртергә өйрәнеп киләбез, бөртеклеләрдән иң яхшы дигән сортларын сайлап алдык, тиздән һәр басуга картограмма әзер булыр… Булыр, ләкин идарә итү искечә калса, без бу уңышны үстерә алмабыз кебек миңа.

«Нигә шулай акыл сатып утырырга ярата бу Бикмуллин? Әллә акыл өйрәтү, вәгазь уку һәм төрле куркытулар белән нинди булса да йогынты ясаргамы исәбе? Киңәшмәгә баргач, яманатым сатмасын дип, бераз дагалап җибәрергә уйлавымы?»

– Урман полосаларын рәтләүдә эшне тиз тотуың ошады. Әрентабельлекне аңлатуың институттагыча килеп чыкты. Безгә, күрәсең, әле бу өлкәдә шактый чиләнергә туры килер. Белгәнеңчә, безнең кырларның кара туфрагы дөньяның бер илендә юк. Моннан нәтиҗә: нигә, мәсәлән, Америка фермерлары гектарына алтмыш центнер ашлык үстергәнне безгә дә үстермәскә? Җир ашлауны фәнгә нигезләп эшләсәк, туфракны җиренә җиткереп эшкәртсәк, аның агрофонын, структур төзелешен, тарихын өйрәнсәк, кырларның конфигурациясен исәпкә алып, морфологиясенә төшенсәк – бу уңышны үстерә алыр идек кебек миңа. Бу өлкәдә безгә ярдәм итүчеләр бар. Менә дигән лаборатория салынды. Анда күренекле галим, белгечләр эшли. Без бит әле, чынлап та, басуларны кай юнәлешкә уңайлы, шул якка сөреп каплатабыз. Авыш җирләрне, кырын төшләрне язгы сулар китмәслек итеп сөрергә кирәк безгә. Тик моның өчен ниндидер конкрет чаралар үткәрәсе булыр…