Ирина Даневская - Багуслаў Радзівіл

Украінай у XVII ст. называлі землі Кіеўскага, Брацлаўскага і Чарнігаўскага ваяводстваў Рэчы Паспалітай.

Ням. Schlafrock (паходзіць ад слоў schlafen — спаць і rock — камзол) — хатні халат.

Брат Крыштафа Арцышэўскага, вайсковец і інжынер.

Справа, па якой князя Крыштафа Радзівіла абвінавачвалі ў намеры пасадзіць на польскі трон французскага прынца Гастона Арлеанскага (1626). У ёй фігуравалі лісты радзівілаўскага рэзідэнта ў Францыі К. Арцышэўскага і П. Кахлеўскага. Большасць гісторыкаў схіляецца да думкі, што абвінавачванне сфальсіфікаваў палітычны праціўнік Радзівіла — вялікі гетман літоўскі Леў Сапега.

Равелін — дапаможнае фартыфікацыйнае збудаванне трохкутнай формы, размешчанае перад ровам крэпасці паміж бастыёнамі, якое служыла для прыкрыцця крапасных сцен ад артылерыйскага агню, нападаў праціўніка, а Таксама для збору войскаў гарнізона перад вылазкай.

Дэмілюн — паўкруглае або падковападобнае збудаванне перад курцінай або бастыёнам для абароны хадоў або рова. Пасля трансфармавалася ў равелін.

Горнверк (ням. Hornwerk — «рагавое ўмацаванне») — у бастыённай сістэме фартыфікацый знешняе дапаможнае ўмацаванне, якое служыла для ўзмацнення знешняй абароны крэпасці і складалася з бастыённага фронту і двух крылаў (эпалементаў), высунутых у бок саперніка перад галоўным крапасным валам.

Кронверк (ням. Kronwerk — «каронападобнае ўмацаванне») — знешняе дапаможнае ўмацаванне, якое складаецца з бастыёна і двух паўбастыёнаў на флангах і павінна перашкодзіць варожай атацы на галоўную крапасную вежу. Кронверк узводзіўся насупраць крапасных курцін і звычайна злучаўся з крэпасцю двума доўгімі бакамі.

Як сябе адчуваеце? ( ням .)

Лукас Ворстарман Старэйшы (1595–1675) — выбітны фламандскі гравёр майстэрняў Рубенса і ван Дэйка.

Рэмбрант Харменс ван Рэйн (1606–1669) — выбітны галандскі мастак і гравёр.

Гаворка ідзе пра вядомы верш Даніэля Набароўскага «Вочы англійскай каралеўны» (1609).

Руперт Пфальцскі, герцаг Камберлэндскі (1619–1682) — рэйнскі пфальцграф, вядомы англійскі арыстакрат, палкаводзец, палітычны дзеяч і вынаходнік. Браў актыўны ўдзел у каланізацыі Канады, дзе яго імем названа вобласць, рака і порт. Увайшоў у гісторыю пад іменем прынца Руперта.

Трэкварт — тып суднаходных каналаў, якія з’явіліся ў Галандыі ў XVII стагоддзі. Для руху судоў выкарыстоўвалі коней, якія цягнулі баржы па сушы. Гэты спосаб даваў магчымасць не залежаць ад ветру і арганізоўваць рэгулярныя міжгароднія зносіны па раскладзе. Канал паміж Амстэрдамам і Гарлемам быў пабудаваны ў 1634 годзе.

Падзяка стымулюе дабрадзействы! ( лац .)

Зараз Неймаген.

Літаральна «герцагскі лес» ( нідэрл .).

Дон Амброджа Сынода-Дорыя, маркіз дэ Лос-Бальбасас, герцаг (1569–1630) — іспанскі палкаводзец, камандуючы армій Габсбургаў на заключным этапе Васьмідзесяцігадовай вайны.

Гэта значыць 22,5 м (ступня як мера даўжыні роўная прыкладна 30 см).

Гэта значыць 2,1 м (локаць складаў прыкладна 60 см).

Фасебрэя (фр. Fausse-braie — фальшывы насып) — дадатковы паніжаны вал паміж ровам і галоўным крапасным валам. Тыповы элемент галандскіх крэпасцей XVII стагоддзя.

Равелін — фартыфікацыйнае збудаванне трохкутнай формы, якое служыла для агнявой падтрымкі суседніх бастыёнаў.

Капанір (фр. caponniere — ніша) — збудаванне для вядзення флангавага агню ў процілеглых кірунках.

Чалавек мяркуе, а бог робіць! ( лац .)

Дызентэрыя.

Лье — старафранцузская мера даўжыні; у 1674 годзе была роўная прыблізна 10 тысяч п’едаў (даўжыня ступні нагі), або 3,248 км.

Экю — французская залатая (да 1640 года) манета вагой 3,375 г.

Малітва перад ежай.

Франсуаза Берто, больш вядомая як мадам дэ Матвіль (1621–1689) — фрэйліна французскай каралевы Ганны Аўстрыйскай. Яе «Мемуары», дзе аўтар ярка апісвае прыдворнае жыццё эпохі Людовіка XIII, неаднаразова служылі матэрыялам для сусветна вядомых гістарычных раманаў («Тры мушкецёры» Аляксандра Дзюма) і некаторых раздзелаў гэтай кнігі.