Алесь Пашкевич - Рух

Пасля працяглай вячэры яны выйшлі на палубу — пакурыць. (Зрэшты, гэтай шкоднай звычкі прытрымліваліся толькі трое, і паколькі Карэль быў заядлым курцом, ягоны антыпод Люкман тытунёвы дым не любіў.) Хоць і мора было Паўночнае, і заканчваўся верасень, ранняя ноч здзіўляла спакоем і цеплынёй. Нізка над вадой застыла поўня.

— Што ж… поспехі поспехамі, але перад імі мусіць быць праца, — перарваў маўчанне педантычны Люкман. — Дазволю спадарству нагадаць: назаўтра ў Іпсвічы мы прысутнічаем на сходзе аб’яднанага таварыства «Дызель», дзе інспектуем тамтэйшыя майстэрні, затым накіроўваемся ў Лондан падпісваць дамовы з адміралцействам. Замаўляць, як і звычайна, Кайзер-Раяль-гатэль?..

Затым кампаньёны-спадарожнікі правялі Дызеля да ягонай каюты і развіталіся.

Раніцай рэйс Зэенбруге — Гарвіч заканчваўся…

Бераг Англіі патанаў у тумане, а над морам нараджаўся апошні вераснёўскі ранак 1913 года.

У залітай электрычным святлом рэстарацыі падалі сняданак. Многія ўжо заканчвалі трапезу, а Дызель да стала не прыйшоў. Карэль зірнуў на гадзіннік і, змагаючыся з адышкай, паклікаў сцюарда:

— Калі ласка, нагадайце геру Дызелю, каюта № 18, што трэба паспяшацца. Параход прыйдзе ў порт па раскладзе?

— Так, — хітнуў галавой сцюард — і праз некалькі хвілінаў вярнуўся з нічым: — Прабачце, у каюце спадара Дызеля няма.

…Ужо амаль пяць гадзінаў не было яго ні на параходзе, ні наогул — сярод жывых. Глыбокай ноччу Дызеля разбудзіў чалавек у марской форме і, назваўшыся памочнікам капітана, спешна пазваў у камандную рубку:

— У нас надзвычайная сітуацыя, гер інжынер! Капітан і старшы механік чакаюць вас!..

Спрасонку апранаючыся, Дызель паспеў падумаць, як памочнік капітана патрапіў у каюту, але той апярэдзіў:

— Гер інжынер, перапрашаю, я пастукаў, але дзверы былі незачыненыя… Малю вас, хутчэй!

Перад трапам паміж каютным адсекам і палубай чалавек у форме памочніка капітана спыніўся і прапусціў Дызеля наперад, затым выцягнуў з рукава зашмаргу і накінуў інжынеру на шыю. З’явіўся яшчэ адзін мужчына незапамінальнай знешнасці — удвох данеслі аціхлае цела Дызеля да фальшборта і перакулілі ў сляпы туман…

Яны прывіталіся і некалькі хвілінаў сядзелі моўчкі, адводзячы няёмкія позіркі. Затым Тугіеў уздыхнуў і, прыўзняўшы чорную брывіну (сам ужо быў напалову сівы), прашаптаў:

— Ну вось і пабачыліся… Дзякуй, што хоць, уцякаючы, гэтую рэстарацыю назвалі, — ён занерваваўся, пакратаў абцінак мезенца і зірнуў на Адама: — Хоць цябе, зяцёк, я і не ўпаўнаважваў аплочваць абяцаную мной рэштку за стагадовае тут сталаванне…

— Тата, ну не пачынай… — усміхнулася Ханым. — Мы зрабілі гэта разам. Раскажы лепш, як ты жывеш?

— Хвала Алаху. Добра… Вас вось нават спадобіўся пабачыць. Жывы — і дзякуй небу.

У кавярні «Vіkon» запалілі святло. Па шкле вакон пырснулі электрычныя блікі, заскакалі на талерках, бакалах, відэльцах.

— Усю маёмасць аддаў народу, — прадоўжыў Тугіеў. — Перабраўся ў вёску, далей ад камісараў. І ваш Нобель з Апшэрона падаўся. Казалі, пешкі мусіў пераходзіць мяжу з Фінляндыяй.

— Так, — нарэшце азваўся і Адам Мацкевіч. — На жаль, інжынер Нордстрэм, яго памочнік, загінуў на лёдзе каля Кранштата…

Падалі ўжо гарачыя стравы, але Тугіеў адно піў гарбату і да ежы не дакранаўся.

— Тата, а ты надоўга ў Парыж? Можа, паехалі да нас? — мякка прамовіла Ханым. — У нас добры дом. Унучку з унукам пабачыш…

Штось нечаканае ўстрапянулася ў старэчых зрэнках:

— Як іх завуць?

— Джаміля і Казімір. Яны ўжо амаль дарослыя.

— Казімір і Джаміля… — паўтарыў Тугіеў і продумна памаўчаў. — Сюды я ненадоўга — што мне тут апошнія дні растрачваць? Мушу сустрэцца са сваім достам-сябрам Тапчыбашы. Можа, чулі? Ён тут узначальваў дыпмісію Азербайджанскай Рэспублікі, пакуль у Баку не прыйшлі бальшавікі…

— Так, мы маем гонар з ім быць знаёмымі, — абнечаканіў Тугіева Мацкевіч. — Ён жыве ў «Hôtel Claridge Paris», каля Елісейскіх палёў, тры кварталы ад Сены.

— Ён быў госцем у нашым доме, — дадала Ханым.

— Чытаў дзецям вершы Фізулі.

Тугіеў усміхнуўся і апусціў вочы.

— Дарагі Айдар, чым мы вам можам дапамагчы? — падчас чарговай паўзы спытаў Адам.

Тугіеў абудзіўся, напусціў на лоб глыбокіх маршчын і прачула забасіў:

— Некалі ты расказваў, што пасля антырасійскага паўстання на зямлі тваіх бацькоў ад дваранства-багацця засталася адна памяць… Багацце, сам ведаеш, рэч нажыўная ды і не асноўная. Галоўнае — каб дзеці майго народа не апынуліся пад уладай чужынцаў… — ён уважліва зірнуў на Адама і загаварыў цішэй: — Праз некалькі дзён мы з Тапчыбашы, хай дапаможа нам Алах, будзем у Варшаве. Клопат там адзін… з Расулзадэ, кіраўніком нашай рэспублікі, цяпер эмігрантам. Ён — сустаршыня Лігі прыгнечаных бальшавіцкай Расіяй народаў. Ажаніўся з пляменніцай Пілсудскага…