Алесь Пашкевич - Рух

Тугіеў адхінуўся на фатэльную спінку, дастаў кішэнны гадзіннік, пстрыкнуў вечкам, паглядзеў на стрэлкі, закрыў, — і толькі тады заўважыў, што з раны на пінжак і штаны капае кроў. Ён спакойна абкруціў-пераціснуў адцінак пальца гадзіннікавым ланцужком, зноў агледзеў прысутных і хрыпла спытаў:

— Дык на чым мы спыніліся?

Агаломшаны прадстаўнік Ротшыльда наструніўся, часта заміргаў і амаль без акцэнту прагаварыў па-расійску:

— Мы прапануем два мільёны. Больш не зможам…

За сонечнымі пырскамі над вінтамі «Роберта» з кранштацкага Аляксандраўскага форта сумна назіраў капітан 3-га рангу Мікалай Баранаў.

– І праўда — без паравога катла… — прашаптаў ён і дадаў яшчэ цішэй: — І аніякага дэмаскіруючага дыму з трубаў, як пасля вугалю…

Ён выцер насоўкай набеглую ад ветра слязіну і яшчэ доўга глядзеў услед цеплаходу. Глядзеў, як можна было падумаць, на ўсе два вокі, хоць там, дзе больш не з’яўлялася слёз, быў нерухомы пратэз…

Па вяртанні з Гановера Мікалаю Баранаву давялося доўга патуляцца па міністэрскіх кабінетах, ваенных доках ды марскіх школах. У Аляксандраўскім форце размяшчалася вадалазная вучэльня, у якой ён двум афіцэрскім класам выкладаў карабельную тактыку. Здымаў у контр-адміральскай удавы пакой у двухпавярховым доме насупраць Якарнай плошчы, куды пасля апублікавання адпаведнай аб’явы ў «Кранштацкім весніку» і прыйшоў сухі пажылы чалавек з незапамінальным тварам.

— Вам, паважаны, якое вока патрэбнае — левае ці правае?

— Левае, — адказаў Баранаў і тыцнуў пальцам на пустую вачніцу, але раптам уздрыгануўся і паправіўся: — Узяў бы два. Хай адно ў запасе будзе.

Незнаёмец і насамрэч прынёс пратэз. Абмыў яго нейкай вадкасцю і дапамог уставіць. І нават люстэрка прыставіў:

— Ну як вам?

Баранаў глядзеў і не мог паверыць: быццам сапраўднае! І нават зрэнка такога ж шэра-зялёнага колеру, як і ў жывым.

— Я працую ў аптэцы на Пятроўскай, — не дачакаўшыся адказу, паведаміў незнаёмец. — На ноч прамывайце пратэз борнай кіслатой, адна чайная лыжка на шклянку кіпячонай вады, — і перадаў бутэльку з вадкасцю. — Раз на месяц прыходзьце да мяне, каб купіць новую. Там, калі будуць, і навінамі падзелімся…

З таго часу ён змяніў пяць бутэлек, але нічога вартага паведаміць не мог. А тут вось — карабель без вугалю і дыму!

У сталоўках Баранаў пагаварыў з інжынерамі параходнага завода (яго пагоны з адной вялікай зоркай спрыялі прыхільнасці суразмоўцаў), сплаваў у Пецярбург і зноў патуляўся па кабінетах Адміралцейства, якое за год пераўтварэнняў толькі пачало ажываць. Пасля паразы ў руска-японскай вайне начальнік флоту і марскога ведамства быў вызвалены ад абавязкаў; з’явіўся марскі міністр, адпаведнае міністэрства і Марскі генштаб. Пра ўсё тое падрабязна Баранаў і паведаміў у сваім лісце да «аптэкара» (стараючыся непазнавальна змяняць почырк), а напрыканцы распавёў пра пачатак будаўніцтва расійскай флатыліі на нафтавых рухавіках і актыўнае пераабсталяванне паравых караблёў у дызельныя. Ініцыятарам гэтага было «Таварыства “Браты Нобелі”», дэталі дастаўляліся з Аўгсбургскага завода Рудольфа Дызеля. А нядаўна ў Рускім тэхналагічным таварыстве быў прачытаны даклад «Аб прымяненні нафтавых рухавікоў у караблебудаўніцтве», і паводле разлікаў інжынера Нордстрэма такое судна сярэдніх памераў магло зрабіць рэйс з Адэсы да Уладзівастока і назад без дазапраўкі.

Рэзідэнцыя нямецкага імператара ў Берліне

А затым выявілася, што не толькі бяда не ходзіць адна, — здараецца, паўтараюцца і шчаслівыя нечаканасці. На прыёме з нагоды дня стварэння Расійскага флоту (гэта калі малады Пётр І загадаў «марскім судам быць…») капітан 3-га рангу Баранаў сустрэў цёзку і колішняга аднакашніка па Марскім кадэцкім корпусе Мікалая Дуніна-Бартоўскага. Невысокі каржакаваты сябар ужо насіў пагоны капітана 1 рангу, паслужыў і паваяваў, пабыў выкладчыкам Міннай школы, а цяпер, як сціпла зазначыў, праседжвае штаны ў Марскім генштабе.

— Знаеш, а я табе зайздрошчу… — нечакана прызнаўся Баранаў. — Пасля кантузіі ды гэтага во ранення (паказаў на «мёртвае» вока) я спісаны на бераг. Даю ў Кранштаце на тыдзень тры лекцыі дзясятку падводнікаў, гляджу з форта на заліў — і ўсё часцей хачу скочыць у яго халодныя воды…

Пагаварылі — і разышліся. Кранштат скавала зіма. Мінулі два нудотныя месяцы, і на кватэру Баранава ў контр-адміральскі дом пасыльны прывёз ліст. У ім на скорую руку пісалася: