Алесь Пашкевич - Рух

Справа ад сябе кайзер пасадзіў Дызеля (з жонкай і дзецьмі), злева — генерала Хюльзэна. Стол быў сервіраваны проста, адно на фоне белага посуду вылучаўся залаты званок (якім Вільгельм ІІ карыстаўся, калі надыходзіў час чарговай стравы). Падалі рыбны суп, смажаніну і чырвонае віно (дзецям — сок), затым — фруктовы дэсерт і гарбату.

Кайзер увесь час гаварыў, паварочваючыся да Дызеля. Інжынер уважліва слухаў і амаль не дакрануўся да ежы. Сам жа кайзер паспяваў вельмі хутка распраўляцца са стравамі — хоць і адной рукой. Ён (кайзер карыстаўся адмысловым відэльцам, які з другога боку меў лязо) нарадзіўся з пашкоджанай рукой, на пядзю карацейшай, і ўвесь час мусіў хаваць гэты недахоп.

— Мы ведаем, да якіх рэвалюцыйных зменаў могуць прывесці вашыя рухавікі. Імі найперш цікавяцца замежныя краіны. Расійскае марское міністэрства замаўляе іх для сваіх кананерак і нават падводных лодак. Не адстаюць і французы з ангельцамі. У сваю чаргу і мы, гер Дызель, спадзяемся, што вы, як немец, не адмовіцеся папрацаваць на эканоміку і абарону Нямецкай імперыі… — кайзер перастаў жаваць, выцер сурвэткай вусы і пранікнёна ўгледзеўся ў госця.

— Вашая вялікасць, дазволю сабе сказаць аб тым, што з усімі сваімі вынаходніцтвамі я найперш звяртаўся на нямецкія заводы і ў міністэрствы, але там маімі распрацоўкамі не зацікавіліся. Многія нават не адказвалі на мае лісты. Больш за тое, мяне пачалі называць ворагам прамысловых інтарэсаў Германіі, бо мой рухавік стаў канкураваць з паравымі, а гэта значыць: з вугальнымі манапалістамі. Але ж я не вінаваты ў тым, што асноўнай крыніцай энергіі ў недалёкім будучым стане нафта!

Кайзер узняў бровы, хітнуў галавой і акуратна распраміў адпрасаваныя трыкутнікі каўняра белай кашулі, памацаў пад імі срэбны імператарскі крыж і запэўніў Дызеля:

— Падобнае больш не паўторыцца. Мы будзем актыўна ўдзельнічаць у абнаўленні нашай эканамічнай і ваеннай машыны і выкарыстоўваць вашыя распрацоўкі.

Цяпер кайзер перакінуў погляд на свайго ваеннага міністра.

— Менавіта! — абудзіўся і генерал Хюльзэн. — Не зважаючы на тое, што ў нас безліч запасаў вугалю, але няма нафты, мы зацікаўлены ў аператыўным тэхнічным абнаўленні як арміі, так і эканомікі. Я нядаўна прачытаў у адной з газет наступную фразу, якая бачыцца знакавай: «Урад, які можа сачыць за вытворчасцю нафты, патрэбнай для войска, — такі ўрад выйграе бітву, яшчэ не пачаўшы яе». Вось! А калі да нафты прыкладзецца і тое, што яе спажывае… Маю на ўвазе вашыя, гер Дызель, маторы. Мне далажылі, што расійскі завод Нобеля выпусціў новы рухавік вашай сістэмы, у дзесяць разоў магутнейшы за ўсе вядомыя. І ўжо ёсць прапановы выкарыстоўваць яго на электрастанцыях, заводах, млынах, не гаворачы пра флот.

— Так! Мы катастрафічна адстаем, — кайзер ахвотна падтрымаў шэфа ваеннага кабінета і нечакана прапанаваў: — А што, калі гер Дызель адкліча свае патэнты на рухавік? Мы гатовы знайсці сродкі, каб астудзіць фінансавыя прэтэнзіі замежных вытворцаў.

Дызель нават падумаў, што кайзер жартуе, але па вачах і сур’ёзным выразе твару манарха было відно адваротнае.

— На жаль, вашая вялікасць, гэта… немагчыма, — падбіраў неабходныя далікатныя словы Дызель. — І наогул, праз год тэрмін дзеяння майго патэнта на рухавік, які працуе на саляройле, заканчваецца, і яго змогуць вырабляць-удасканальваць тысячы інжынераў на сотнях заводаў. Такі лёс усіх вынаходнікаў: развітвацца са сваім стварэннем…

— І вы так проста пра тое гаворыце?! — здзівіўся кайзер.

Дызель усміхнуўся:

— Самы радасны час для вынаходніка — момант узнікнення ідэі. Яе аніхто ў яго не адбярэ. Гэта час роздумаў і творчасці. Выкананне ідэі — перыяд пераадолення супраціўлення прыроды. А ўкараненне вынаходніцтва ў жыццё — гэта барацьба з дурнотай, зайздрасцю, злосцю ды чужымі інтарэсамі. Гэта пакуты, нават калі ўсё, як у маім выпадку, заканчваецца перамогай.

Яны ўжо дапілі гарбату, і кайзер прапанаваў працягнуць размову ў канцылярыі, а фрау Дызель з сынам і дачкой павялі на экскурсію па палацы.

У канцылярыі падалі́ цыгары, і кайзер распачаў маналог аб міжнародным становішчы. Ён захоплена гаварыў пра палітыку Германіі на Каўказе і адносінах з султанскай Турцыяй.

— Усе сілы народа і кіраўніцтва мусяць працаваць на эканамічнае і палітычнае панаванне Германскай імперыі. І памятаць мы павінны як пра вугальныя, так і пра нафтавыя радовішчы. Самі падумайце: тона расійскай нафты цяпер каштуе ўдвая даражэй, чым год таму! І мы не можам не бачыць, што з кожным днём абвастраецца барацьба за нафтавыя рынкі і тэрыторыі. Заварушыліся ўсе, у тым ліку і Англія, якая нядаўна заключыла хаўрус з Расіяй. Арміі іх моцна мадэрнізуюцца. Але мы не будзем глядзець на тое скрозь пальцы. Нашыя канструктары і ўвесь ваенны махавік не стаяць на месцы. Вось, да прыкладу, прапанова прафесара Фідлера аб выкарыстанні ў абарончых лініях агнямётаў… Паспрабавалі — ашаламляльны вынік! Хай цяпер тыя англічане паспрабуюць высадзіцца ў Шлезвігу… Спалім за некалькі секунд! — кайзер упэўнена расціснуў цыгару і працягнуў: — Гэта толькі адзін прыклад. Наогул жа мы ўсе, — і кіўнуў на генерала Хюльзэна, — зацікаўлены ў выкарыстанні і вашага інтэлектуальнага патэнцыялу. Спадзяюся, вы не супраць працаваць у імя будучыні свайго народа? — і, не чакаючы адказу, закончыў: — Распарадзіцеся, генерал, каб нашага госця пазнаёмілі з прафесарам Фідлерам. Хацелася б, каб гер Дызель дапамагаў яму ўдасканальваць агнямётныя сістэмы. Ну і, адпаведна, не забудзьце пра годнае фінансавае забеспячэнне…