Алесь Пашкевич - Рух

За іх спінамі, за вуліцамі, гарадамі, краінамі і акіянамі заходзіла вераснёўскае сонца.

— Здаецца, яна пабольшала? — Рудольф Дызель паправіў пенснэ і зацягнуўся цыгарай.

Адам Мацкевіч уздыхнуў:

— Гэта толькі здаецца. У жыцці ж большаюць не рэчы, а цені ад іх…

Яны стаялі каля парэнчаў другой пляцоўкі Эйфеля і задуменна пазіралі ўніз — на трохкутны адбітак вежы, які накрыў зялёны дыван Марсавага поля і сваім вастрыём кранаўся Сены.

— А людзі, а мы з табой — не становімся перад старасцю такімі ж ценямі?

Адам уважліва ўгледзеўся ў сябра:

— Ты не пачаў пісаць філасофскія трактаты? — а затым праз паўзу дадаў: — Не падабаецца мне сёння твой настрой.

Рудольф горка ўсміхнуўся:

— Што настрой… Я сам многім не падабаюся. Вось, падзівіся… — і дастаў з унутранай кішэні пінжака складзеную «гармонікам» газету.

« Выдуманы інжынер » — адразу ж разануў тлусты надпіс па-нямецку. А пад ім нехта Ота фон Шульц запэўніваў:

«Мы павінны адкрыта канстатаваць: Рудольф Дызель, самаабвешчаны вынаходнік рухавіка на салярным паліве, не мае да яго аніякага дачынення. Ні ўпырскванне паліва пры дапамозе сціснутага паветра, ні самаўзгаранне паліва ў сціснутай камеры не былі ім прыдуманы першым! У сваім патэнце Дызель дэклараваў рухавік пылападобнага паліва, а не нафтавага. А таму новы від рухавікоў, які працуе на нафтавых адходах, трэба правільна называць не дызельнымі, а нафтавымі…»

Адам хмыкнуў і, паклаўшы газету на шырокую парэнчу вежы, загарнуў у некалькі столак, расправіў вастраносыя трохкутнікі і зрабіў самалёцік. Праз імгненне той, натыркнуўшыся на павеў ветру, узняўся над пляцоўкай, а затым, апусціўшы дзюбу, пачаў плаўна планіраваць да зямлі, пакуль не знік з вачэй.

— Так знікне ды забудзецца і гэтая газетная ахінея, — бадзёра канстатаваў Адам. — Але ж моцна ты некаму не дагадзіў! Што ў цябе з кайзерам ды ягонымі агнямётамі?

Рудольф адказаў праз доўгую паўзу:

— Думаю, усё праз тое і пачалося. Кінуў я працу ў лабараторыі Фідлера, а самога прафесара паслаў да чортавай матары. Гэтаму ліхвяру найперш грошы ў галаве… Ну а галоўнае: не магу я канструяваць чалавеказабойчыя штукі! — інжынер дастаў і прыпаліў новую цыгару.

— А ты не баішся раззлаваць кайзера? Усе імператары помслівыя, а Вільгельм — ці не найбольш…

— Ягоная незадаволенасць абмяжоўваецца нямецкай імперыяй. А я магу жыць і працаваць і па-за яе межамі.

— Акрамя Англіі…

— Чаму? — не зразумеў Дызель і ўважліва паглядзеў на сябра.

— Наўрад ці кайзераўскі ўрад дазволіць спакойна жыць у варожай дзяржаве чалавеку, абазнанаму ў сакрэтным праекце «грэчаскага агню». Ды і не толькі ў гэтым. Ты ж сам ведаеш, як нервова ставіцца нямецкае ваеннае камандаванне да паставак тваіх рухавікоў флатыліям Англіі, Францыі і Расіі.

Рудольф Дызель, апошнія гады

Дызель зноў задуменна маўчаў, а на развітанне падрахаваў:

— Пажывём — пабачым. Заўтра еду на Сусветную выставу ў Гент. Там бельгійская фірма братоў Карэляў экспануе мае рухавікі. Адтуль і паплыву ў Англію — падпісваць вялікі кантракт з тамтэйшым адміралцействам. Затым — вяселле дачкі Луізы. Ну а пасля і вырашу: што, як і дзе…

— Мора вас чакала! — мовіў капітан і абвёў атухлай люлькай водную роўнядзь. — Яшчэ дзень таму тут былі на два метры хвалі, а цяпер, бачыце, наш параход сунецца спакойна, як прас па бялізне.

— Я заўсёды падазраваў, што капітаны ў душы — паэты, — прыязна ўсміхнуўся Дызель.

— Параўнанне і насамрэч выдатнае, але цяпер у модзе электрычныя прасы, а не тыя, што дымяць вуголлем, як ваш параход… — з хітрынкай пакасіўся на капітана старэйшы Карэль і дагаварыў: — Спадзяёмся, што і вашыя трубы неўзабаве перастануць чарніць неба і што месца нязграбнай паравой турбіны зойме рухавік паважанага гера Дызеля.

— Гучыць як тост, — бадзёра хітнуў галавой Люкман і высока ўзняў келіх. — За новыя поспехі!

Карэль, уладальнік бельгійскага машынабудаўнічага завода, і Люкман, яго галоўны інжынер, былі поўнымі супрацьлегласцямі: першы — невысокі, мажна-азызлы, лысы, з басістым голасам, другі — пісклівы худы высачун з неўтаймоўнымі доўгімі пасмамі. Але абодва старанна рабілі адну і тую ж справу і былі надзейнымі кампаньёнамі «маторных спраў майстра», як называлі яны Рудольфа Дызеля.

— За поспехі, — паўтарыў капітан, адпіў белага сухога віна і дадаў: — З месяц таму мне трапіла на вочы лонданская газета з пераказам выступу спадара Дызеля на кангрэсе суднабудаўнікоў у Глазга і яго заклікам актыўней, па прыкладзе Расіі, выкарыстоўваць дызельныя рухавікі. Публікацыя заканчвалася выказваннем, калі не памыляюся, старшыні кангрэса: «Сёння англійскія суднабудаўнікі пачулі, што чакае іх наперадзе». І я перакананы: наперадзе — толькі поспехі.