Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Добра! — кажа Вініць, якому звязласць адказу надта падабалася. — Якія маеш на гэта спосабы?

Хілон хітра ўхмыльнуўся: — Спосабы ты маеш, спадару, я маю толькі розум.

Пятроні таксама ўсміхнуўся, бо быў задаволены з свайго госця.

«Гэты чалавек можа знайсці дзяўчыну», — падумаў.

Тым часам Вініць нахмурыў свае зрослыя бровы дый кажа: — Калі зводзіш мяне, бадзяка, дзеля нажывы, загадаю затаўчы цябе кіямі.

— Я філязоф, спадару, а філязоф не можа быць ласы на зыск, злашча на такі, які абяцаеш.

— Ах, ты філязоф? — спытаў Пятроні. — Эўніка казала мне, што ты лекар і варажбіт. Скуль ведаеш Эўніку?

— Прыходзіла да мяне па раду, бо слава мая ацерлася аб ейныя вушы.

— Якое ж яна хацела рады?

— На каханне, спадару. Хацела вылечыцца з безузаемнага кахання.

— І вылечыў ты яе?

— Больш таго, спадару, я даў ёй амулет, які запэўнівае ўзаемнасць. У Пафосе, на Цыпры, ёсць святыня, у якой прахоўваецца Венерын паясок. Я даў дзве ніткі з гэнага паяска, уложаныя ў мігдаловую лушпіну.

— І загадаў сабе солана заплаціць?

— За ўзаемнасць ніколі нельга заплаціць даволі, а я, не маючы двух пальцаў на правай руцэ, збіраю грошы на нявольніка-скрыбу, які б спісваў мае думкі ды прахаваў маю навуку для свету.

— Да якой жа, мудрэц, належыш школы?

— Я цынік, доміне, бо маю ось дзіравы плашч; я і стоік, бо цярпліва зношу гора; я таксама й парыпатэтык, бо, не маючы лектыкі, хаджу пехатою ад вінярні да вінярні, навучаючы па дарозе тых, што абяцаюць заплаціць за збан.

— Дык пры збанку робішся рэторам?

— Гераклід казаў: «Усё плыве», а ці можаш запярэчыць, спадару, што віно ня ёсць плыняй?

— Ён і агонь называў боствам, і вось боства гэнае паланіцца на тваім носе.

— А боскі Дыягенэс з Апалоніі настаўляў, што сутнасцяй рэчы ёсць паветра, а чым паветра цяплейшае, тым дасканалейшыя творыць істоты, а з найцяплейшага творацца ўжо душы мудрацоў. А што восенню прыходзяць халады, ergo сапраўдны мудрэц павінен абаграваць душу віном… Бо таксама не можаш запярэчыць, спадару, каб збан цымусу з-пад Капуі ці Тэлезыі не разносіў цеплыні па касцях гаротнага цела людскога.

— Хілон Хіланід, дзе твая бацькаўшчына?

— Над Понтам Эўксынам. Я родам з Мезэмбрыі.

— Дык ты, Хілон, вялікі чалавек!

— А заняхаены! — дадаў меланхалічна мудрэц.

Вініцію не цярпелася зноў. Пры надзеі, што засвітала, хацеў бы, каб Хілон зараз жа пайшоў на пошукі, і ўся гутарка выдавалася яму непатрэбнай патратай часу, за якую сердаваў на Пятронія.

— Калі пачнеш пошукі? — сказаў, звяртаючыся да грэка.

— Я ўжо пачаў іх, — адказвае Хілон. — І як я тут, як адказваю на гэныя ветлівыя пытанні, дык ужо шукаю. Вер толькі мне, чэсны трыбуне, і ведай: калі б згінула завязка ад абутку, я патрапіў бы адшукаць яе або таго, хто яе на вуліцы падняў.

— Ці быў калі затруднены гэткімі пошукамі? — спытаў Пятроні.

Грэк падняў угару вочы.

— Занадта нізка цэняць сяння сумленнасць і мудрасць, каб філязоф не быў змушаны шукаць іншых да жыцця спосабаў.

— Якія ж твае?

— Ведаць усё ды служыць навінамі тым, хто іх патрабуе.

— І хто за іх плаціць?

— Ах, спадару, патрабую купіць пісара. Інакш мудрасць мая памрэ разам са мною.

— Калі ты дагэтуль не сабраў нат на цэлы плашч, дык заслугі твае хіба надта сціплыя.

— Скромнасць перашкаджае мне іх выяўляць. Але падумай толькі, доміне, што няма сяння такіх дабрадзейнікаў, якіх было поўна даўней і для якіх абсыпаць золатам заслугу было так міла, як палыкнуць астрыгу з Путэолі. Не заслугі мае малыя, толькі ўдзячнасць людская малая. Як часамі ўцячэ дарагі нявольнік, хто яго знойдзе, калі не адзіны сын майго бацькі? Як з’явяцца на сценах напісы на боскую Папею, хто пакажа зламыснікаў? Хто вышнарыць у кнігароў верш на цэзара? Хто данясе, што гавораць у дамох сенатараў ды рыцараў? Хто адносіць лісты, якіх не хочуць паручыць нявольнікам? Хто падслухоўвае навіны пры дзвярах цырульнікаў? Для каго не маюць тайніц віняры й пякарнікі, каму давяраюць нявольнікі, хто ўмее пранізаць вачыма кожны дом ад атрыюма да агароду? Хто ведае ўсе вуліцы, завулкі, хто чуе, што гавораць у тэрмах, у цырку, на гандлёвых рынках, у школах ланістаў, у будах-гандлярнях, дзе прадаюць нявольнікаў, ды нат у арэнарыях?..

— На богі, даволі, даражэнькі мудрэц! — адазваўся Пятроні. — Бо гатовы мы шчэ патануць у тваіх заслугах, сумленнасці, мудрасці ды красамоўстве.

Годзе! Хацелі мы ведаць, хто ты, ну й ведаем!

Вініць быў рады, бо думаў, што гэты чалавек, бы той гончы сабака, раз пушчаны на троп, не спыніцца, пакуль не знойдзе сховішча.