Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

На забавах Тыгэлінавых з’явяцца люпанарыі, а ў іх будуць жанчыны з найпершых дамоў у Рыме. Няўжо не знойдзецца хоць адна красуня, якая б здолела цябе пацешыць? Будуць і такія дзяўчаты, што першы раз выступяць на свет як… німфы. Такое нашае рымскае цэзарства… Цёпла ўжо.

Паўдзённы вецер сагрэе воды і не спрышчыць цела нагіх балаўніц. А ты, Нарцысе, ведай, што не знойдзецца ні адна, якая б ад цябе баранілася.

Ні адна, хоць бы гэта была вясталка.

Вініць удараўся даланёю па лбе, як чалавек, не могучы адвязацца ад аднае назойлівае думкі.

— І трэба ж шчасце на такую мне было натрапіць!

— А хто ж гэта спрычыніў, як не хрысціяне! Але людзі, якіх сымболем ёсць крыж, не могуць быць іншымі. Слухай. Грэцыя была прыгожай і стварыла мудрасць свету, мы стварылі сілу, ну а што створыць гэная навука? Калі ведаеш, дык расталкуй мне, бо — на Палукса! — не магу дадумацца.

Вініць паціснуў плячыма: — Ты, відаць, баішся, каб я не стаўся хрысціянінам.

— Баюся, каб сабе жыццё не завязаў. Калі не патрапіш быць Грэцыяй, будзь Рымам: ўладай і гуляй! Шалы нашыя маюць свой сэнс, што ў іх менавіта змяшчаецца такая думка. Рудабародага не люблю, бо ёсць грэкам-блазнам. Каб пачуваў сябе рымлянінам, меў бы толк, дазваляючы сабе на буянства й шалы. Пабажыся, што калі, вярнуўшыся цяпер, застанеш каго з хрысціян, высалапіш яму язык. Калі гэта будзе лекар Глаўк, дык ён нат і не здзівіцца. Да пабачэння на ставе Агрыпы.

Прэторыяне акружалі берагавы гай над ставам Агрыпы, каб натоўп не перашкаджаў цэзару і гасцям ягоным, усё бо, што толькі было ў Рыме багацейшае, культурнейшае ці прыгажэйшае, пагалоска прыцягнула на той банкет, якому роўнага йшчэ не было ў дзеях гораду… Тыгэлін намагаўся цэзару адудзячыцца за адложанае падарожжа ў Ахайю і адначасна перавышыць усіх гасціннасцю перад Нэронам ды даказаць яму, што ніхто так яго не патрапіць весяліць. Дзеля гэнай мэты, будучы яшчэ з цэзарам у Неапалі, а пасля ў Бэнэвэнце, рабіў падрыхтоўку, высылаў загады, каб з найдальшых краёў свету дастаўлялі звяры, птаства, рэдкія рыбы й расліны, не забываючы пра дарагі посуд і тканіны, якія меліся ўпрыгожыць баль. Даходы з цэлых правінцыяў ішлі на аплату шалёных помыслаў, але магутны фаварыт на гэта не патрабаваў аглядацца. Уплывы ягоныя раслі з кожным днём. Тыгэлін, можа, і не быў яшчэ мілейшым Нэрону за іншых, але рабіўся штораз неабходнейшым.

Пятроні далёка перавышаў яго элеганцыяй, розумам, досціпам і ў гутарках лепш умеў весяліць цэзара, але, на сваё няшчасце, перавышаў у гэтым і цэзара, дык разбуджаў у ім зайздрасць. Не ўмеў таксама быць ува ўсім знадобным, і цэзар баяўся ягонага суду, дзе расходзілася пра густ, а з Тыгэлінам чуўся свабадней. Самае прымавіска — arbiter elegantiarum, якім адзначалі Пятронія, дражніла Нэронава самалюбства, бо і каму ж, калі не яму самому, яно павінна належацца? Тыгэлін меў, аднак, настолькі толку, што ўсведамляў сабе свае недахопы і, не могучы канкураваць ані з Пятроніем, ані з Люканам, ані з іншымі паходжаннем, талентамі, навукай — пастанавіў закасаваць іх прадажнасцю сваіх слуг, а найбольш збыткоўнасцю, каб і ўява Нэрона была тым ачаравана.

Банкет загадаў урыхтаваць на прасторным плаваючым пароме. Берагі яго былі прыбраныя ў маляўнічыя перліста-радульныя слізяніцы. Па бакох групкі пальмаў, гайкі лотасу й расцвіўшых ружаў, з-пад якіх б’юць пахнідлавыя вадалівы, статуі бостваў ды залатыя або срэбныя клеткі, поўныя рознаколернага птаства. Пасярэдзіне высіцца велізарны з сірыйскае пурпуры на высокіх (каб не захіляць, бач, віду) срэбных слупох балдахін, а пад ім блішчаць, моў сонца, сталы, прыгатаваныя для бяседнікаў, яны аж угінаюцца ад александрыйскага шкла, крышталяў і сталовага проста бясцэннага знадоб’я, нарабаванага ў Італіі, Грэцыі й Малой Азіі. Паром, выглядаючы з сваімі зараснікамі на нейкі востраў ці плаваючы парк, звязаны быў залатымі і пурпуровымі шнурамі з лодкамі на манер рыбаў, лебядзяў, фламінгаў і чаек, у якіх пры каляровых вёслах сядзелі нагія весляры і вясляркі чароўнай красы, з валасамі, укарбаванымі на ўсходні манер або аплеценымі залатымі сеткамі. Прыбывае Нэрон з Папеяй і аўгустыянамі, падплывае да галоўнага плыта і садзіцца пад пурпуровым навесам, лодкі ўзварушаюцца, вёслы ўдараюць па вадзе, напружыньваюцца залатыя шнуры, і паром з банкетнікамі пачынае паволі плаваць кругом па сажалцы. Акружаюць яго і іншыя плыты, поўныя цытрыстак і гарфістак, ружовае цела якіх на блакітнай асноведзі неба й вады з залатымі водблескамі інструментаў, казаў бы, усмоктвае ў сябе тыя блакіты й водбліскі, лілавее, цвіце, бы кветкі. З прыбярэжных гаяў і дзівосных буданоў, папрыбудоўваных знарок у гушчарах, адазваліся таксама водгукі музыкі і песні. Зайграла ваколіца, зашумелі гаі, рэха разнесла тоны труб і рагоў. Сам цэзар, седзячы між Папеяй і Піфагорам, дзівячыся ўцешліва, злашча з маладых нявольнічак, паўбіраных за сырэны ў зялёнай, сеткавай лушцы, не шкадаваў пахвалы Тыгэліну. Паводле звычкі паглядаў, аднак, на Пятронія, каб пачуць ацэну «арбітра», але той не надта захапляўся, а запытаны, адказаў сухадушна: — Я думаю, доміне, што дзесяць тысяч нагіх дзявіц робіць меншае ўражанне, чым адна.