Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Алесь паціснуў плячыма:

– А можа, каму-небудзь памагу.

– Каму “каму-небудзь”? Мяцежнікам або нам?

– Не крычыце, – сказаў Алесь. – Добрыя манеры не зашкодзяць і людзям вашай прафесіі... Бачыце, вось салдаты...

– Яны не дабілі іх?

–Я не даў... А там мужыкі.

Буланцоў рушыў туды.

– Гэтых я забяру.

– Не раю, – сказаў Алесь. – Гэта гарыпяціцкія.

– То што? – паводзячы даўгаватым носам, спытаў сышчык.

– А тое, пан лазутчык. Нават пан Мусатаў чуў, што іх сілком, пад пагрозай падпалу, выгналі з хат. Салдаты ж стралялі ў каго хочаш, абы не ў лясных братоў.

Ён амаль весела ўсміхаўся, і Мусатаў ненавідзеў яго ў гэты момант. Ненавідзеў за жэсты, словы, вопратку, за гэтыя вочы, за спрыт у размове. Ён не мог не адчуваць, што побач з ім ён, Мусатаў, заўсёды будзе выглядаць, як п’яны капрал.

– “Лясныя” пайшлі яшчэ раніцай. На світанні, – сказаў Алесь. – А гэта нявінныя людзі: салдаты пацвердзяць. Як і тое, што я не ваяваў.

– Бачылі бандытаў? – спытаў Буланцоў.

– Як вас.

– I гаварылі з імі?

– Як з вамі.

– Што яны казалі? – спытаў Мусатаў.

– Што ідуць у пушчу і што шчасце маё – лекарскае. Іначай забілі б.

– Колькі ў іх ахвяр?

– Трое забітых, з дзесятак параненых. – Алесь знарок прылічыў да лясных людзей мужыкоў з вёсак Хаданскага.

– Колькі іх было? – спытаў Буланцоў.

– Гэта што, допыт?

– А вы што ж думалі, шаноўны Аляксандр Георгіевіч, – амаль ласкава сказаў Мусатаў.

– У такім выпадку я не буду адказваць.

– Будзеце, будзеце, – ветліва сказаў жандар.

I ён паціснуў плячыма:

– Яны, відаць, сапраўды пайшлі ў пушчу яшчэ на світанні. Нічога. Ідзіце вазьміце з хат мужыкоў – хто пападзе ў рукі.

– Не хадзіце, Буланцоў, – сказаў Алесь.– Не аддавайце такіх загадаў, капітан.

– Гэта чаму ж? – спытаў Мусатаў.

– Тут ёсць сведка.

– А гэты сведка скампраметаваны, – сказаў капітан.

– Дарэмна. Ёсць мой аконам, які прывёз мне вестку пра бунт. Ён засведчыць: да таго я нічога не ведаў. Ёсць мужыкі, што скажуць: мяне не было ў час бунту. Ёсць салдаты, якіх я лячыў, бо гэта абавязак кожнага, хто ведае, як зрабіць перавязку.

– Не было яго ў бунце, паночак, – застагнаў бялявы салдацік ля печкі.

– Маўчы! – сказаў Мусатаў і, звярнуўшыся да Алеся, пільна гледзячы яму ў вочы і чаканячы словы, пачаў гаварыць: – З’явіліся вы – і ў мяцежнага натоўпу змяніўся настрой. Чорт ведае за каго яны вас палічылі...

– 3 тым самым поспехам яны маглі б палічыць варону за архангела Гаўрыіла, што злятае з нябёс, – іранічна ўсміхнууся Алесь.

– Чаго вас панесла сюды?

– Я ж казаў: лекаваць. Я не хацеў крыві. I вы не зачэпіце нявінных, Мусатаў, толькі таму, што гэтага вымагае ваша кар’ера. Я, урэшце, прыскакаў таму, што павінен быць бесстаронні сведка, якому павераць больш, чым хлопу, і больш, чым вам. Я – сведка.

Мусатаў азірнуўся і перайшоў на французскую мову:

– А вы... падумалі... што гэты сведка мог быць забіты... падчас бунту... Выпадковым залпам...

– Ваша вымаўленне прымушае жадаць лепшага,– сказаў Алесь.– А салдаты, капітан?

Мусатаў дрыжаў. Настаў, здавалася, час. Цяпер і гэтага можна было пужануць арыштам ці смерцю. Ён адчуваў, што ўсё ў ім звініць.

– Ніхто не ведае матываў вашага прыезду сюды, – на той самай дрэннай французскай сказаў ён. – Вы ўмяшаліся ў бунт, вы сваім з’яўленнем настроілі гэтых людзей на атаку. I я зараз жа пашлю данясенне аб гэтым віцэ-губернатару, бо Беклемішаў хворы... Пашлю таму самаму вашаму Іс-леньеву, які крычаў на мяне за справу ў Півошчах.

Рысіныя вочы звузіліся, вусны трапяталі.

– Дарэмна будзеце старацца, – сказаў Алесь. – Данясенне ўжо адаслана. Я адправіў яго перад ад’ездам сюды і растлумачыў, чаму еду. Мяркую, хутка будзе адказ.

Мусатаў міжвольна хапануў ротам паветра.

– Вось так, – нявінна глядзеў на яго Алесь. – Кожны чалавек, кожны дваранін павінен усімі сіламі старацца спыніць мяцеж. I я растлумачыў гэта віцэ-губернатару на выпадак... гм... на ўсякі выпадак.

Буланцоў нічога не разумеў з размовы, але сышчыцкай здагадлівасцю ўцяміў адно: шэф атрымаў страшны ўдар. I яшчэ адзначыў сабе: шэф цяпер ніколі не даруе гэтаму чалавеку.

Алесь устаў.

– Ну вось, – сказаў ён. – А цяпер...

– Вядома, – сказаў Мусатаў. – Я спадзяюся, вы зразумелі, што гэта быў жарт?..

– Я і не сумняваўся ў гэтым. Хіба такія рэчы гаворацца не ў жарт паміж цывілізаванымі людзьмі? Вядома, жарт.

Капітан сядзеў бледны.

Алесевы вочы смяяліся.

– До, капітан. Я спадзяюся, вы адменіце гэты загад і знойдзеце сапраўдных злачынцаў? Бо калі кожны залп – гэта прыступка вашай кар’еры, я пакладу гэтаму мяжу.