Людмила Рублевская - Ночы на Плябанскіх Млынах

Перад дзьвярыма без засоваў, без адтуліны для ключа, Ян высек агонь… Паперка, выдзертая з нататніка, з чарговай намаляванай алоўкам выявай гаспадыні дому, скурчылася, пацямнела… Пялёсткі агню варушылі яе на падлозе, нібы прагныя кузуркі. Час… Ваньковіч агаліў левую руку да локця і паласнуў шабляй. Агонь і кроў! За сьпінай пачулася нешта падобнае да тонкага жаласнага плачу. Дзьверы не адчыніліся, але нібыта сталі празрыстымі, як балотны туман. І Ян ірвануўся туды…

Ён упаў на брук перад ганкам апусьцелага дому. Цьмяная раніца позьняй восені падалася яго адвыклым ад сьвятла вачам сьляпучай, як само сонца. Недзе працокалі капыты… Відаць, рамізьнікі пачалі працу. Заплакала дзіця… Яму азваўся сярдзіты заспаны жаночы голас. Лясьнічы падняўся. Так, гэта быў яго сьвет, яго горад, яго гора… І яго доўг. Колькі ён прапусьціў? Тыдзень жыцьця? Месяц? А мо праляцелі гады?

Ён нават не азірнуўся на таямнічы дом. Як не азіраюцца на гатовага стрэліць у сьпіну былога сябра.

Паўстаньне захлыналася ў крыві. Імперыя не жадала саступаць і найменшую частку сваёй улады. Таму душыла ўсіх пасьлядоўна і бязьлітасна. Паўстанцкі камандзір Ляліва зноў стаўся пагрозаю для ворагаў. Але ці трэба тлумачыць, што бледны твар незнаёмкі бачыўся яму і ў сьне, і наяве, і ніводная жанчына не магла нават крыху прыпадобніцца ёй. Гэта было ганебна – але часам Яну рабілася так балюча, што ён шкадаваў, чаму назаўсёды не застаўся ў доме на Францысканскай. Ну, пра подзьвігі жывапісаць ня стану… Я ня маю здольнасьцяў баталіста. Атрад Яна біўся на Падляшшы і на Брэстчыне… Яго зноў паранілі, і некаторы час ён хаваўся ў сутарэньнях менскага маёнтку Ваньковічаў – інсургенты вырашылі, што найменш шукаць будуць навідавоку. Балела рана на плячы, але наймацней балела рана нябачная. Кожны вечар, калі Ваньковіч клаўся ў ложак, яму здавалася, што над ім схіляецца танклявая постаць, і халодныя вусны кранаюць лоб. Чаму яна не пакіне яго ў спакоі? Там, у сутарэньнях родавага дому, Ян і зрабіў прыгожую мармуровую статую. Каго яна выяўляла – зразумела… Статуя не прадназначалася для чужых вачэй. Ян пахаваў яе там жа, у сутарэньнях. Прачытаў над ёй малітву… І нібыта адчуў сябе вызваленым. Потым з дапамогай пісьменьніцы Элізы Ажэшка, з якой доўга сябраваў, зьехаў за мяжу. Яшчэ паваяваў у Галіцыі, потым перабраўся ў Парыж. Расейскія ўлады забралі маёнтак у Сьляпянцы, падчас вобыску зьнікла самае каштоўнае – партрэт Аляксандра Пушкіна пэндзля бацькі Яна, Валенція Ваньковіча. Партрэт, якім так захапляліся сучасьнікі… Магчыма, дасюль упрыгожвае кабінет якога-небудзь жандарскага чыноўніка. Ян Ваньковіч дажыў амаль да нашага стагоддзя. Ня ведаю, ці трывожыў яго прывід чароўнай панны з дому на Францысканскай, але мармуровая статуя дасюль – у скляпеньнях дому Ваньковічаў. І я не хацеў бы быць тым, хто яе выкапае1. Ну а дом на Францысканскай, спытаеце вы… Ёсьць, чаму не. І ганак маецца перад глухой сьцяной. Але дом зусім не закінуты – на першым паверсе ажно чатыры маленечкія крамкі: тытунь, зеляніна, канцылярскія прыналежнасьці і вырабы з бляхі. На другім паверсе туляцца сем’і гаспадароў, як семкі ў перасьпелым гарбузе. Бялізна разьвешаная на вяроўках, працягнутых ад вакна да вакна, дзеці равуць, кабеты верашчаць. У сутарэньнях – склады: бочкі, скрынкі, джамалунгмы вёдраў і бляшаных тазікаў… Гісторыя пра купца і яго трох дачок пацьвярджаецца гарадской хронікай. Але насельнікі дому відавочна ў прывідаў ня вераць. Вядома, ніхто з іх не спрабаваў адчыніць неіснуючыя дзьверы агнём і крывёй… Дый я таксама спрабаваць ня буду.

Улад змоўк, і ў цішыні ўсе пачулі трэск – дагарала яшчэ адна сьвечка, і агеньчык кноту крануў вільготную паверхню стала. Дарота хуценька задзьмула паміраючы агонь. Пан Беларэцкі парушыў маўчаньне.

— Сёньняшнія дэкадэнты страшэнна любяць гісторыі пра вампіраў ды ламій.

— І праўда, — зазначыў Ной.— У нас на выставы прыходзіла адна мастачка-акварэлістка, якая пускала пра сябе чуткі, быццам яна вампірка. Прыйдзе – страх глядзець: з набеленым тварам, абведзенымі чорным вачыма і бранзалетам на назе, а іклы напільнікам завостраныя... Каб гэтыя іклы ўсе бачылі, яна ўвесь час падымала верхнюю губу, як пабітая котка. А на вуснах — чырвоная фарба. А пачалося ўсё з таго, што нейкі шлемізул рэкнуў ёй наконт асабліва пікантнай бледнасьці ейнага твару… Мне расказвалі, калі яна цалавалася, дык абавязкова да крыві.

Усе засьмяяліся.

— Прызнайся, на сабе паспрабаваў? – спытаўся Улад. Ной затрос галавой.