Henryk Sienkiewicz: Potop, tom pierwszy

in liberis suffragiis (łac.) — w wolnych wyborach.

suffragium (łac.) — prawo głosu; tu B. lm suffragia .

impediment (z łac.) — przeszkoda, kłopot.

książę Michał — Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.

włosiennica — strój pokutny.

krajczostwo — godność krajczego wielkiego.

kapłon (daw.) — kastrowany kogut, kurczak o delikatnym mięsie.

Te Deum laudamus (łac.: Ciebie Boga wysławiamy) — początkowe słowa hymnu dziękczynnego, śpiewanego podczas szczególnych uroczystości, np. koronacji.

żywie (daw.) — żyje.

postaw (daw.) — miara długości tkanin, równa 28 łokci, tj. ok. 16 m.

Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską.

Piotrowin (starop.) — święty Piotr, apostoł, jeden z najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa, cierpiał męki moralne po tym, jak ze strachu wyparł się trzykrotnie swojego mistrza po jego aresztowaniu.

zbrodzień (starop.) — zbrodniarz.

wiuki — juki, bagaż przewożony na koniu.

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.

krócica — broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny.

kiełznać — wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem.

garłacz — broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.

pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj.

sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności.

personaliter (łac.) — osobiście.

kawalkator — zawodowy trener i ujeżdżacz koni, szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej szlacheckiej.

staje — jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m, nazywana też stają albo stajaniem.

dowcip (daw.) — rozum.

parol (z fr.) — słowo honoru.

alias (łac.) — inaczej, albo.

Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi.

ciura — sługa w obozie wojskowym, pomocnik żołnierza.

siła (daw.) — wiele, dużo.

imieniowi — dziś popr. forma C. lp: imieniu.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć.

necessitas, necessitatis (łac.) — konieczność.

parrycyda (łac. parricida ) — ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.

recedo, recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić.

bachmat — koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.