Henryk Sienkiewicz - Potop, tom pierwszy

suffragium (łac.) — głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm: suffragia : głosy.

recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić.

Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.

ordynans (z łac.) — rozkaz.

Upita (lit. Upytė ) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.

trabant a. drabant (z niem.) — żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej.

O, terąue quaterąue beati (łac.) — o, trzy razy i cztery razy błogosławieni, szczęśliwi.

wyżeń (daw.) — dziś popr. forma 2 os. lp trybu rozkazującego: wygnaj, wygoń.

samotrzeć (daw.) — sam z dwoma towarzyszami.

zwykłymi sposoby — dziś popr. forma N. lm: zwykłymi sposobami.

salus, salutis (łac.) — ratunek, wybawienie, tu B. lp salutem .

drugiego nieprzyjaciela — mowa o wojnie z Rosją, czego autor nie mógł w 1886 r. napisać wprost ze względu na cenzurę carską.

kontentować się (z łac.) — zadowalać się, poprzestawać na czymś.

quos ego (łac.) — ja was…, słowa, którymi Neptun wygrażał wiatrom w Eneidzie Wergiliusza.

suponować (z łac.) — przypuszczać.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

serpens, serpentis (łac.) — wąż.

alimentum (łac.) — pożywienie, posiłek, tu B. lm alimenta .

inkomodować (z łac.) — niepokoić, męczyć, sprawiać kłopot.

aut, aut (łac.) — albo, albo.

mens, mentis (łac.) — rozum, tu B. lp mentem .

partyzant (z łac.) — stronnik, zwolennik.

fructum (łac.) — owoc, tu M. lm fructa : owoce.

klemencja (z łac.) — łaska, zmiłowanie.

psować (daw.) — psuć, niszczyć, tu: zabijać.

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

tentować (z łac.) — starać się.

Birże (lit. Biržai ) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

instancja (z łac.) — tu: wstawiennictwo.

Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

lud ognisty — artyleria.

hajduk — zbrojny służący, lokaj.

Birże (lit. Biržai ) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

konfident (z łac., przestarz.) — tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).

odium (łac.) — nienawiść, wstręt.

nec Hercules contra plures (łac.) — nawet Herkules na nic przeciw wielu.

Upita (lit. Upytė ) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.

tentować (z łac.) — próbować.

salwować się (z łac.) — uratować się.

Achilles — bohater Iliady Homera, syn króla Peleusa i nimfy Tetydy, najdzielniejszy wojownik grecki, zginął ugodzony strzałą w piętę.

Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.

invidia (łac.) — zazdrość, zawiść.

ekonomia — dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu.

pieńka — konopie.

wańczos — drewno przygotowane do wyrobu mebli.

w Inflanciech — dziś popr. forma Ms.: w Inflantach; Inflanty (hist.) — kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.

staje — jednostka długości, licząca od 100 do 1000 m, nazywana też: stają a. stajaniem.

Vivat Joannes Casimirus rex (łac.) — niech żyje król Jan Kazimierz.

in rebus angustis (łac.) — w trudnym położeniu.

justycja (z łac.) — sprawiedliwość.

potraw — łąka po sianokosach, tu: pastwisko.

casus (łac.) — przypadek.

tenor, tenoris (łac.) — ciąg, przebieg, tu: treść, zawartość.

expedite (łac.) — biegle, swobodnie.

accurate (łac.) — dokładnie, starannie.

spiżarniów — dziś popr. forma D. lm: spiżarni a. spiżarń.

okrycie — tu: bogato, z wyposażeniem.

potaż (z hol. pot : garnek; asch : popiół) — popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w.

publicum bonum (łac.) — dobro wspólne.

kulbaka — wysokie siodło.

wirydarz (z łac. viridarium : ogród, zieleniec) — dziedziniec, ogród.

jagoda (daw.) — policzek.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

Birże (lit. Biržai ) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

decus, decoris (łac.) — chluba, ozdoba.

statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).

komputowe wojsko — stałe wojsko zaciężne w XVIIw.

przebrać się — tu: dostać się, przejść.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

pocztowy — członek pocztu, sługa.

dyfidencja (z łac. diffidentia ) — nieufność, niedowierzanie.

klemencja (z łac.) — łagodność, pobłażanie.

pośrutować — pokawałkować, zemleć.

czambuł (z tur. czapuł : zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru.

Upita (lit. Upytė ) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.

staja — starop. jednostka powierzchni, licząca od 1,2 do 1,5 ha, nazywana też: stajem a. stajaniem.

respons (łac.) — odpowiedź.

Kiejdany (lit. Kėdainiai ) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

dragon — żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno.

straża — tu: posterunek, placówka.

auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu B. lm auxilia .