Henryk Sienkiewicz - Pan Wołodyjowski

quod attinet (łac.) — co dotyczy.

in principio (łac.) — w zasadzie.

nozdrzech — dziś popr. nozdrzach.

nawa — tu: okręt.

żywie (daw.) — dziś: żyje.

impedimenta (z łac.) — przeszkody.

familiant (z łac.) — tu: przyjaciel.

mir — tu: szacunek, posłuch.

desiderata (łac.) — żądania.

invenit (łac.) — stworzył, wykonał.

kiep (przestarz.) — głupiec, dureń.

colloquium (łac.) — rozmowa.

na wyprzodki (daw.) — na wyścigi, jeden przez drugiego.

rezolut (daw.) — człowiek bystry, śmiały.

pasierzb — właść. pasierb, tu: obcy, nietutejszy.

przygodzić się komuś (przestarz.) — spotkać kogoś.

flukta (z łac.) — tu: wody.

luna — tu: księżyc.

ciemięga (przestarz.) — człowiek niezdarny, niedołęga.

mówny (daw.) — wygadany.

respons (łac.) — odpowiedź.

discordia (z łac.) — niezgoda.

abominacja (z łac.) — obrzydzenie, wstręt.

beknąć — tu: zapłakać; por: beczeć.

skaptować (z łac.) — pozyskać, zjednać.

od trafunku (przestarz.) — na wszelki wypadek, gdyby coś się przytrafiło.

werdo (z niem.) — kto tam.

paliwoda (przestarz.) — człowiek lekkomyślny, nieodpowiedzialny.

oświeconym — tu: oświetlonym.

grasant (z łac., przestarz.) — rabuś, łupieżca.

melankolia (daw.) — dziś popr.: melancholia, głęboki smutek.

driakiew — roślina lecznicza, tu przen lekarstwo.

imainować (z łac.) — popr. imaginować, wyobrażać.

proverbium (łac.) — przysłowie.

samoczwart (przestarz.) — w towarzystwie złożonym z czterech osób.

substancja (z łac., daw.) — mienie, majątek.

raić (przestarz.) — polecać, swatać.

de publicis (łac.) — o sprawach publicznych.

dufać (daw.) — ufać.

zrękowiny (daw.) — zaręczyny.

trocha (daw.) — trochę.

słabować (daw.) — chorować.

ile że (przetarz.) — jako że, ponieważ.

konfident — tu: człowiek zaufany, osoba, której można się zwierzyć.

ordyniec — Tatar należący do ordy.

burzan (z ukr.) — chwast stepowy tworzący gęste zarośla.

argumentum (łac.) — argument, dowód.

barbarus (łac.) — człowiek prymitywny, niecywilizowany.

bezprzestannie (daw.) — nieustannie.

konfuzja (z łac.) — zmieszanie, zakłopotanie.

banit (z łac.) — dziś popr. banita, wygnaniec.

mitręga — zwłoka.

spostponować (z łac.) — zlekceważyć.

konkordia (z łac.) — zgoda.

komiliton (z łac., przestarz.) — towarzysz broni.

krzepciej (st. najwyższy od przysłówka: krzepko) — silniej.

kluba — dawne narzędzie tortur; brać kogo w kluby: dyscyplinować.

murza (z pers.) — wódz, książę tatarski.

trzy prządki (…) żywota — nawiązanie do mit. gr., według której trzy Parki przędły nić ludzkiego życia.

wywiuczyć (z tur., przestarz.) — rozładować, zdjąć bagaż z grzbietu zwierzęcia.

semen (z ukr.) — nadworny kozak z Rusi.

dragan (z fr.) — żołnierz lekkiej jazdy.

ciura (daw.) — pachołek.

potencja (z łac.) — siła, potęga.

praemium (łac.) — nagroda, zapłata.

deliberacja (z łac.) — rozmyślanie, rozważanie.

pauper (z łac.) — biedak, ubogi chłopiec utrzymujący się z jałmużny, ulicznik.

silentium (łac.) — cisza.

dufać (daw.) — dziś: ufać.

monstrum (łac.) — potwór.

praesidium (łac.) — obrona.

kosztur (daw.) — narzędzie do sadzenia drzewek, por. kostur.

assentior (łac.) — zgadzam się.

fortalicja (z łac.) — budowla obronna lub umocniony dwór szlachecki.

grzeczny (daw.) — do rzeczy (od: k” rzeczy), porządny.

bene natus (łac.) — dobrze urodzony, szlachcic.

posesjonat (z łac.) — posiadacz ziemski.

imparitatem (łac.) — nierówność; tu: o zarzucie niższości stanu.

mechera (gw., przestarz.) — pęcherz wieprzowy.

kopa (daw.) — sześćdziesiąt sztuk.

personat (z łac.) — osobistość.

ex quo (łac.) — z których, od których.

mir (daw.) — posłuch, szacunek.

marcypan — dziś popr. marcepan.

czwanić — popisywać się.

zagończyk (hist.) — żołnierz doświadczony w walce na tyłach wroga, zwł. oddziałów tatarskich.

rarytet — rzadkość, osobliwość; dziś popr. rarytas.

inkursja (daw.) — napad.

agricola (łac.) — rolnik; tu w M lm.

krynica — źródło.

mdły (daw.) — słaby.

mizerykordia (z łac.) — tu: litość.

tuzłuczek wyporkami podbity — okrycie podszyte futrem karakułowym.

vivat (łac.) — niech żyje.

majdan (ukr.) — plac, rynek.

częstokół — ogrodzenie z bali.

krzywuła — drewniany instrument dęty o zakrzywionej rurze.

litaur — rodzaj bębna.

crescite (…) multiplicamini (łac.) — rośnijcie (i) rozmnażajcie się; cytat z łac. tłumaczenia Biblii .

palanka — gatunek wódki.

ranny — tu: wczesny.

minaret (z tur.) — wieża przy meczecie.

paragon (przestarz.) — współzawodnictwo, rywalizacja.

casus cognoscere meos (łac.) — poznać mój przypadek, moją historię.

abominacja (z łac. abominatio ) — wstręt, odraza, obrzydzenie.

odium (łac.) — nienawiść.

clamor (łac.) — krzyk.

Nec Hercules contra plures (łac.) — dosł. I Herkules nie poradzi przeciw wielu.

potencja — tu: siła.

orbis terrarum (łac. tu w D. lp) — krąg ziemski.

in pugna navali (łac.) — w bitwie morskiej.

in tenebris (łac.) — w strachu.

insula (łac.) — wyspa.

dywersja — niszczące działanie na tyłach wroga.

semina (łac.) — ziarna.

frukta (z łac.) — owoce.

tenor — tu: głos.

inkwizycja (z łac.) — badanie, dochodzenie.

canis fidelis (łac.) — wierny pies.

krymka — tatarska czapeczka bez daszka.

praemium (łac.) — nagroda.

dywulgować (z łac.) — ujawniać.

finis coronat opus (łac.) — koniec wieńczy dzieło.

Mulier insidiosa est ! (łac.) — kobieta jest przebiegła!

effendi (z tur.) — pan, władca; tu w formie W. lp

perkułab — urzędnik.

eiusdem matris (łac.) — tej samej matki.

rebelizant (przestarz.) — buntownik.

przecz (przestarz.) — dlaczego.

indygenat (z łac.) — nadanie cudzoziemcowi polskiego szlachectwa.

dyzgust (przestarz.) — niechęć, niezadowolenie.

inkursja (z łac.) — najazd.