Яўген Хвалей - Прынцэса з тусоўкі

— Дык ты што хочаш: каб шмат было дазволена?! — Антаніна Фёдараўна здзівілася і тут жа паправілася: — Не, хутчэй, усё дазволена? А так у грамадстве не бывае... Так можа жыць толькі адзінец у якой-небудзь пушчы ці пустынь

— Значыць, жыццё чалавека на Зямлі няправільна ўладкавана, — не здаваўся Вадзім. — I пакуль яно будзе такім, будуць існаваць і малалетнія выхаваўча-працоўныя калоніі...

— Ух, ты, філосаф! — ледзь не ўсклікнула Мірановіч. — А калі дадаць яшчэ ўсе вашы спакусы, пра якія ўжо і казаць не хочацца, дык наогул, па-твойму, правільнае жыццё траціць усякі сэнс?

— Не, чаму... Жыццё — цікавая штука... — памякчэў Цэхановіч.

— I ўсё ж, Вадзім, давай вернемся да Веранікі і Тані, — Антаніна Фёдараўна перавяла гаворку на тое, з чаго і пачала. — Ты сказаў, што быў на магілах Рагозінай і Касмылёвай, што мяне ўзрушыла. 3 гэтага «трохкутніка» ты застаўся адзін. Як кажуць, адзін з «кутоў». Ты не забіўся зараз у кут? Якія ў цябе планы? Можа, я ў чым дапамагу?

— Дзякуй, Антаніна Фёдараўна. Не, я многае зразумеў. I памылак сваіх больш не збіраюся паўтараць. Хоць нашы «каланісты» часта гэта і робяць па выхадзе, зноў трапляюць туды...

— Куды ты думаеш пайсці?

— Буду пакуль працаваць. Вырашыў пайсці на будоўлю. Асвою якую-небудзь будаўнічую прафесію. У жыцці не перашкодзіць. Тым больш, мне гэтае жыццё трэба будзе па-новаму будаваць... А потым паглядзім... Закончу завочна школу. I буду паступаць... Хацелася б здзейсніць сваю мару: стаць афіцэрам...

На гэтым размова Мірановіч і Вадзіма скончылася. Празвінеў званок на новы ўрок. Антаніна Фёдараўна накіравалася ў настаўніцкую ўзяць іншы класны журнал — зараз у яе быў урок матэматыкі ў шостым «Б». А Вадзім пакрочыў дамоў, несучы ў душы вобраз настаўніцы, былой класнай, якая і на гэты раз аказалася на вышыні. Яна прасіла Вадзіма пры развітанні не забываць школу, прыходзіць на вечарыны, сустрэчы...

Дома, лежачы на дыване, ён успомніў выкладчыцу гісторыі ў іх калоніі Марыю Пятроўну Івашову. Яна нечым нагадвала Антаніну Фёдараўну, і паставай, і ўнутраным светам...

...Ішоў урок. Тэма была: «Чалавек і грамадства». Марыя Пятроўна выклікала Вадзіма да дошкі. За дзень да гэтага, праслухаўшы тлумачэнне настаўніцы, запомніў: чалавек не можа жыць без грамадства, як і грамадства без чалавека. Яна прывяла нават цытату з выказванняў філосафа Васіля Розанава: «Чым я больш за ўсё ўражаны ў жыцці? Невысакароднасцю. I — высакароднасцю. I тым, што амаль заў-ёды высакароднае ў прыніжэнні». Можа, і так, калі браць яго.Таню і Вераніку... Тут Вадзім быў поўнасцю згодны.

Вадзім некалькі хвілін пастаяў каля дошкі, думаючы з чаго пачаць адказ. I раптам успомніў Льва Талстога, які некалі сказаў: «Няма ў свеце вінаватых. Хто шчаслівы, таго і праўда». Гэтыя словы ён паўтарыў уголас. Затым дадаў:

— Запомніце, «няма вінаватых»... А шчаслівых людзей у грамадстве вельмі мала. Выходзіць, мы, усе астатнія, нешчаслівыя, не маем праўды. Таму і вінаваты перад грамадствам...

Марыя Пятроўна ўспрыняла гэты выпад Цэхановіча, як звычайна ўспрымала выхадкі непаўналетніх зняволеных. Яна ўжо прывыкла, бо ведала, што гэта людзі са сваім, ім уласцівым мысленнем. Што тычыцца адказу Вадзіма, то яна зразумела яго так: маўляў, апраўдвае свае паводзіны, якія давялі яго да калоніі. Тым не менш спытала:

— Вадзім, ты добра падумаў, ці так гэта?

— А што тут думаць? Мы ўсе тут, у калоніі, нешчаслівыя...

— А чаму вы нешчаслівыя? — зрабіла паўзу, даўшы задумацца і Вадзіму, і ўсім астатнім. — Вы ж у гэтым самі вінаватыя. I вінаватыя перш за ўсё перад сваім сумленнем, а потым ужо перад грамадствам.

— Якое сумленне, якое грамадства? Высокія словы. Кожны жыве і выжывае ў гэтым свеце як можа, — парыраваў Вадзім. — Закон джунгляў...

У класе зашумелі, затупацелі, адчувалася, у падтрымку Цэхановіча. Хтосьці кінуў: «Малайчына, Вадзім!» А ён працягваў:

— А вось віноўнасць перад сабой — можа быць. Я яшчэ да канца не ўсвядоміў гэтага. Але зараз задумаўся...

Што заставалася Марыі Пятроўне? Пераконваць Вадзіма і ўсіх астатніх, хто падтрымаў яго, што закон джунгляў не падыходзіць для грамадства, цывілізаванага грамадства? Дарэмна. Яны зноў будуць стаяць на сваім: даўно пераканалася. Не так легка адразу давесці сваю думку да гэтых людзей. 3 імі патрэбна працаваць і працаваць, на што спадзявалася: быў толькі пачатак навучальнага года. А вось на апошніх Вадзімавых словах акцэнтавала ўвагу:

— Вадзім, я веру, што ты да канца ўсвядоміш свае ўчынкі, веру што ты зноў станеш сумленным чалавекам, які будзе суладны з грамадствам...