Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

Паны проста млеюць ад жаху. Гэта табе нават не партрэты, што са сцяны зіркаюць. Гэта нешта такое пагрозлівае і страшлівае, што нават пан Заблоцкі адчувае, як на ягонай лысай галаве падымаюцца дыбам валасы, якіх няма. А пану Кубліцкаму мроіцца, што ў яго па спіне не мурашкі, а халодныя жабы прабеглі.

Голас тымчасам басавіта і крыху насмешліва працягвае:

— Чаго не выходзіце? Штаны не апранеце ад страху? Дык вы яшчэ і баязліўцы? Вось дык шляхта!

Гэта не жарты — шляхецкі гонар закрануты. Пан Кубліцкі, перамогшы ікаўку, ганарліва кажа:

— Хто гэта штаны не можа апрануць? Вось я, калі ласка... апрануў ужо...

— Вось і добра, пане, — раздаецца з цемры голас пана Заблоцкага. — А я аніяк папругі не магу адшукаць. Выйдзі-ка, пане на ганак, раз ты першы апрануўся. Зірні, які галган там шляхту абражае ды дай яму перцу з імберцам! А я потым выйду і яшчэ дабаўлю.

Пан Кубліцкі прыкусіў быў язык, але што паробіш? Сказанае слова за хвост не зловіш. Пан Кубліцкі бярэ качарэжку і няроўнай ступой выходзіць за дзверы.

І адразу чуецца грук — важкі такі грук, як быццам нехта некага па лабаціне ёмка ўпляжыў. «Малайчына, пане Кубліцкі, — радуецца пан Заблоцкі. — Як ён яму ўлялюшчыў качаргой!». Каму «яму» ён яшчэ не паспявае падумаць, таму што тут вяртаецца пан Кубліцкі, трымаючыся за галаву. Запальвае свечку і пры яе агеньчыку аглядае свой лоб. На ім — ладны гузак, з паўяблыка памерам. — Яно... гэта самае... б'ецца... — мармыча ён. — А пан што, зломак? Не мог з ім паквітацца? — Каб жа бачыў я, з кім... — буркае пан Кубліцкі. — Бяры, пане, качарэжку, ды сам ідзі квітайся. Калі, вядома, не баішся, — з'едліва дадае ён.

Гэтага дастаткова, каб пан Заблоцкі запыхкаў, зафукаў, як імбрык з гарбатай, ухапіўся за качарэжку і выскачыў за дзверы, як апечаны, моцна імі ляснуўшы. І адразу ж пан Кубліцкі чуе два ўдары: бэнц! бэнц!

«Гэта, знацца, першы раз яму ўрэзалі, а другім разам ён урэзаў... — раздумвае пан Кубліцкі. — Або не так? Або наадварот?»

З'яўляецца пан Заблоцкі, маўклівы і змрочны, як хмара, і таксама за лоб трымаецца. А на ілбе ў яго не адзін, а два гузы, па баках, як рогі, і вялізазныя, па аранжыку кожны. — І пану таксама перапала? — так і ахнуў пан Кубліцкі. — Ды яшчэ двойчы?!

— А што, і табе хочацца? — адказвае пан Заблоцкі. — Ідзі за дзверы — атрымаеш. У іх яшчэ ёсць.

— Не, лепш я ўраніцу пайду, — з гонарам кажа пан Кубліцкі. — Мне трэба ворага бачыць у твар! А ў цемры мне біцца зусім непамысна...

І паны, падрыжаўшы ды патрымцеўшы крыху, кладуцца спаць. А ўраніцу ўсё не так выглядае, як уначы, і куды тыя страхі дзяюцца? Сонца у вакно заглядае, суседскі певень кукарэкае (бабчын Гапчын, на якім ужо новае пер'е павырастала). Пан Кубліцкі смела выходзіць на ганак, і нават без качарэжкі.

Што ж ён бачыць? Граблі ляжаць каля ганку, звычайныя граблі.

— Вось дык пан Заблоцкі! — вырываецца з ягоных вуснаў. — Вось дык зух! Гэта ж я адзін толькі раз на граблі наступіў! А ён — ажно два разы! Такое толькі пан Заблоцкі мог учыніць! Пан Заблоцкі, выйшаўшы на ганак, таксама бачыць граблі і са злосцю адкідае іх нагой. А сам на ўсялякі выпадак адскоквае ў іншы бок.

— Пасяку! — грыміць ён. — На трэскі пашчапаю, праклятыя граблі, каб вас маланка пашчапала! Утаплю, каб вы ў смале ўтапіліся! Аб калена паламаю, каб вас хвароба ламала! Па зубах надаю, каб вам іх лекар павырываў!..

— Памалу, памалу, — супакойвае яго пан Кубліцкі. — Гэта ж толькі граблі. Звычайныя граблі, з дрэва...

— А хто іх сюды паклаў? — бушуе пан Заблоцкі. — Хто іх навучыў гэтак рабіць? Хто знадворку розныя дурныя словы казаў?

На гэта пану Кубліцкаму цяжка адказаць. Граблі — гэта граблі, з імі ўсё зразумела. А вось астатняе... Можа, з вёскі хто пажартаваў з паноў? Падышоў пад дзверы ды папалохаў іх? Ці напраўду продкі да іх у адведкі прыходзілі? Таямніцаў у свеце багата.

Адно пэўнае. Ад тае прыгоды годзе панам агрызацца на партрэты продкаў. Ужо ніколі — ні на Дзяды, ні на Куццю, ні на Радаўніцу не забываліся яны дзядоў ды прадзедаў ушанаваць, у застолле паклікаць, добрым словам узгадаць.

Мінаюцца Дзяды, скончваецца працяглая цёмная восень, зямля апранаецца ў святочныя снегавыя шаты, і на ўсім свеце, здаецца, робіцца святлей. Толькі на душы ў паноў Кубліцкага ды Заблоцкага нясветла.

Пан Кубліцкі будзе ляжаць на лаве і ўздыхаць вось гэтак: — Эх... Эх...

А пан Заблоцкі яму ў адказ: — Вох... Вох...

Што б гэта значыла? А проста: Калядачкі зусім блізка, а кілбасы ані далёка, ані блізка. Інакш кажучы, зусім няма кілбасак. Бо з-за неўраджаю рэпы іх зусім няма як купіць. — Посную Куццю яшчэ як-небудзь адбудзем... Рэпа ж ёсць... — ные пан Кубліцкі. — А што будзем назаўтра рабіць? Што за Каляды без кілбасаў, сала і шынак? Ох, доля ж наша горкая! — Маўчы, пане, — кажа пан Заблоцкі. — Даў Бог хлеба — дасць і да хлеба.