Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— Ладна табе ўжо, — кажа ён. — Ляці ўжо. Да сустрэчы ўжо.

Прылятай назад, як захочацца. Не забывайся.

Свінка лопае крыламі. Вакно расчынена. Міг — і няма яе. Дзе ж яна? Проста растала ў блакіце нябёсным, пад хмарамі.

Паляцела — проста ў вырай. У тую цёплую, паўднёвую краіну, дзе зімуюць буслы, ластаўкі і... лятучыя свінкі.

Паны вяртаюцца дахаты — а свінкі няма. Яны страшэнна абураныя, крычаць, галёкаюць, рукамі махаюць, з дзедавай стрэльбы гарохам страляюць. Хто скраў свінку? Вядома, віна падае на ката Буркуна.

— Гэта ён яе выпусціў, — здагадваецца пан Кубліцкі. — Не, гэта ён яе з'еў, — адгукаецца пан Заблоцкі і раз'юшана круціць вачыма, як ён гэта ўмее. — Зжэр з косткамі, скурай і пятачком. Хаця б калядаў пачакаў, кацяра несумленная! Прэч яго з хаты!

Гэта ён пагарачыўся. Як жа яны без такога ганаровага ката. Ужо звыкліся з ім. Але слова праказалася. Кот пакрыўдзіўся. — Што ж, панове, — з гонарам кажа ён і па-шляхецку падрыгвае хвастом. — Дзякую вам. Іншае ласкі я ад вас і не чакаў. Ну і хай. Пайду. Мне даўно ўжо хацелася свет паглядзець, сябе паказаць. Здаровы бывайце, мяне не забывайце.

Махнуў хвастом на развітанне і пайшоў. Мышы хацелі былі за ім увязацца, але ён ім не дазволіў.

— Заставайцеся тут, — загадвае ён ім. — Трэба быць патрыётамі роднай хаты. Некаму ж і застацца трэба. А я калі-небудзь вярнуся.

Гэткім чынам паны зноў застаюцца адны.

Засталіся паны адны. Мышы, вядома, не лічацца. А тут настаюць халодныя цёмныя восеньскія ночы. А тут — неўраджай рэпы, так што паны не могуць выручыць за рэпу талеры і накупляць у Смургонях ячных крупаў, мёду, гарэхаў, віна, усялякага іншага, каб як след сустрэць Дзяды.

От ужо вы, напэўна, ведаеце, як і дзеля чаго святкуюцца Дзяды — адно з найвялікшых святаў на нашае зямельцы. На гэтае свята, кажуць, жывыя сустракаюцца з памерлымі. Якім чынам?

Вось людзі ўвечары сядаюць за святочныя сталы, запальваюць свечкі, частуюцца поснымі стравамі, узгадваюць сваіх нябожчыкаў — хто дзядулю, хто прабабку — хто каго памятае. І дзяды, нябачныя, святкуюць поруч з намі. Часам і вестку могуць пра сябе перадаць. Задрыжыць язчык свечкі, затрымціць ад нябачнага подыху — гэта, пэўна, азваўся ваш памерлы родзіч.

Святочная пачостка застаецца на ўсю ноч на стале — дзяды частуюцца пасля вас, балююць уначы.

У паноў Кубліцкага ды Заблоцкага ёсць вялікая нагода адзначаць Дзяды — у іх мноства родзічаў, чые партрэты па-ранейшаму аздабляюць красны кут у хаце. Але адна бяда — грошай мала. А паны хацелі б наладзіць пышную пачостку ў гонар сваіх шматлікіх продкаў — накупляць усяго ды наесціся, перапрашаю, ад пуза, ды так, каб і продкам перапала, каб не крыўдавалі. А тут не выпадае. То яны ў вялікай скрусе. А сці пла святкаваць паны не могуць.

То пан Заблоцкі (такі гарачы!), павярнуўшыся тварам да паноў Крыштапа Халімона, Мацея, Цыкмуна, Маўры, Анупрэя, Піліпа Супрона Кубліцкіх, Рустыма, Рахвала, Ходара Язэпа, Самойлы Заблоцкіх ды іншых, мужчынскага ды жаночага полу, будзе голасна так казаць:

— Маўчыце! Не глядзіце! Што гледзіцё? Не будзе вам свята! Не будзе куцці! Не будзе чаркі! Не будзе і не будзе! Не, не і не! І перастаньце зіркаць на нас галоднымі вачыма! Гэта ён дарэмна так казаў. Ад роспачы, вядома, — што не можа бацькоўскую суботу стрэць як належыць. Што не мае чаго раскошнага на стол паставіць. Але гэта трэба было далікатна растлумачыць. А ён — накрычаў, накрычаў... Дзяды пакрыўдзіліся. Гэта было бачна па іхніх вачох, якімі яны глядзелі на пана Кубліцкага ды пана Заблоцкага з партрэтаў. Глядзелі пан Крыштап Халімон, Мацей, Цыкмун, Маўр, Анупрэй,Піліп Супрон Кубліцкія, Рустым, Рахвал, Ходар Язэп, Самойла Заблоцкія ды іншыя, мужчынскага ды жаночага полу.

Паны святло пагасілі ў пакоі — а яны ўсё адно глядзяць. Здаецца, што з цемры бліскаюць іхнія вочы, і не голад у іх, а дакор, смутак, гнеў. Маўляў, да чаго дакаціліся, пустадомкі! Паны на лавы палеглі, а спаць не могуць пад гэтымі позіркамі. Дый вусцішна стала наўкол. Ноч глухая, восеньская, без месяца, без зорак. Быў бы снег — і то весялей было б неяк. А тут яшчэ ў мёртвай цішы нейкі звер зароў у дуброве, за рэчкай Парэчкай. Хто такі? Можа, ізноў Цмок, якім абярнулася кураня ад Куры Шчабятуры (чытай папярэднюю кнігу)?

Пароў той звер — і зноў мёртвая ціша. І вось у гэтай цішы, у гэтай цемры знадворку раздаецца выразны басавіты голас: — Дзе гэтыя шалапуты? Дзе гэтыя пустадомкі? Дзе гэтыя няветлыя нашчадкі? А ну, выходзь на двор — размаўляць будзем!!!