Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

Сапраўды, Буркун паводзіць сябе досыць пагрозліва: натапырвае вусы, выцягвае спіну, зіркае па кутах зялёнымі бандыцкімі вачыма, вострыць кіпці аб пана Заблоцкага валёнак. І пры гэтым пагрозліва муркае.

Шкада, што паны не вучылі кацінае мовы. Бо тады б яны пачулі, што кот Буркун муркае:

— Не хачу мышэй лавіць... Не буду сырых мышэй есці... І вараных мышэй таксама не буду есці, і пражаных не буду, і салёных не буду, і мачоных не буду... Ніякіх не буду... таму што мне іх шкада...

Адным словам, кот быў гуманіст. Што гэта значыць? Так завуць людзей, якія шкадуюць... людзей. От я і памыліўся, бо кот Буркун шкадаваў мышэй. То як яго тады называць? Паны пра тое і не здагадваліся. Але пан Заблоцкі западозрыў нешта нядобрае, калі кот заўпарціўся ды не схацеў ісіці ў цёмную камору.

— Цемры баіцца, — зазначыў ён. — Будзем прывучаць.

І без усялякіх цырымоніяў узяў ката за шкірку ды закінуў у камору.

— Або цябе мышы з'ядуць, або ты іх, — праказаў ён кату на развітанне. Але не прадбачыў ён, што будзе не так і не гэтак. Ураніцу кот выходзіць з каморы жывы і здаровы, што рыжык баровы.

— Значыць, мышам — капут, — з задавальненнем сцвярджае пан Заблоцкі. — Усіх падушыў.

— А хто ж там папісквае у куце? — заўважае пан Кубліцкі. — Гэта ў пана у вушах папісквае.

Па праўдзе сказаць, ад гэтага часу ў хаце пацішэла — годзе мышам сваволіць. Як быццам і няма іх. Але хто тады рэпу точыць, сыры, кілбасы, якія паны на апошнія талеры ў Смургонях купілі?

Вырашылі паны прасачыць, куды прыпасы іхнія дзяюцца. — Прыкінемся, што ў Смургоні паедзем. А самі залезем на гарышча і будзем адтуль праз шчыліны глядзець, — такую думку падаў дасціпны пан Кубліцкі.

І што яны бачаць? Выходзіць на сярэдзіну хаты іхны ўлюбёны кот у чорным храку з белым гальштухам і свішча, як істы Салавей-разбойнік. Тады з усіх шчылінаў, нораў, камораў і падкаморак збіраюцца на свіст мышы. Старыя мышы, маладыя мышы, мышыныя дзіцёнкі і нават нейкі стары аблезлы пацук да гэнай мышынай зграі прыкляпаўся. А кот Буркун гаркае басам: — Здарова, мышынае войска!

А яны яму ў адказ — бязладным хорам, пісклявымі галасамі: — Жадаем здароўя, шаноўны пане генерале Буркуне, вашая генеральская дастойнасць!

Кату Буркуну прыемна, што мышы называюць яго генералам. Ён абвяшчае:

— Пачынаем мышыныя манеўры! Станавіся ў шыхт! Раўняйсь!

Лягай! Уставай! Зважай! Бягом! Паўзком! Крокам руш!

Мышынае войска ўсе гэтыя каманды выконвае, займае абарончую пазіцыю, залягае ў акопы, атакуе нябачнага ворага. Кот Буркун усімі дужа задаволены. Выдае кожнаму мышынаму камандзіры па сардэльцы з панскае каморы.

— Гэта ж ён нашае дабро пераводзіць! — горача шэпча пан Заблоцкі. — Ужо ж я яму ж надзяру ж вушы ж!

— Пачакай, — шэпча пан Кубліцкі. — Паглядзім, да чаго можа дакаціцца сумленны, здавалася б, кот!

Мышы дзеляць панскія сардэлькі, кот Буркун дабрадушна ўсміхаецца. Пасля адзін порсткі мышак ускараскваецца на зэдлік і пачынае працяглую прамову пра выдатную знешнасць ката Буркуна. Ён хваліць хвост ката Буркуна, высока ацэньвае колер ягонай поўсці, да нябес узносіць ягоныя кіпці і вусы. Вочы ката Буркуна ён параўноўвае з двума смарагдамі.

Потым ён пералічвае добрыя справы Ката Буркуна. Дзякуе яму за любоў да мышачага роду-племені, узносіць выдатныя здольнасці военачальніка. Узгадвае, як кот спраўляў мышачае Купалле. Як напісаў для мышэй Статут, гэта значыць, закон, і сачыў за тым, каб усё ў мышэй ішло парадкам, каб вінаватыя былі пакараныя, а пакрыўджаныя аблашчаныя. Як шкадаваў мышыных сірот і ўдоваў — кожную адарыў селядцовым хвастом.

Паны мала што разумеюць з гэтай пісклявай прамовы. Але да іх спакваля даходзіць, што кот Буркун лічыць іхнюю маёмасць сваёю і шчодра дзеліцца ёю з мышамі. Кату Буркуну слухаць гэтыя прамовы, наадварот, надта прыемна. Пагатоў, ён дасканала вывучыў мышачую мову. Уважліва выслухаўшы ўсе хваласпевы, кот прыцягвае цабэрак з рэпным віном і збіраецца шчодра абнесці гэтым напоем усіх сваі х хвастатых падданых.

Тут ужо шляхецкія сэрцы не вытрымліваюць. Паны скочваюцца з гары, як два мяхі.

— Зараз хвост яму адарву! — лямантуе пан Заблоцкі і пры гэтым страшна круціць вачыма. У яго гэта хвацка атрымліваецца, проста страх! Беражы нас Божа! Кот раве немым голасам ад страху. А мышы як сыпанулі па норах, па шчылінах — толькі іх і бачылі.

— Спыніся, пане, — кажа разважлівы пан Кубліцкі. — Ці ж гэта кот вінаваты? Гэта мышы подлыя ва ўсім вінаватыя. — У высылку яго! — круціць вачыма пан Заблоцкі. — На хлеб і на ваду яго! Не даваць яму сардэлек тры дні! Без віна пакінуць на цэлы тыдзень!