Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— Сёння пана Крыштапа Халімона прывялі ў непрыстойны выгляд... — у скрусе кажа пан Кубліцкі.

— Як пан церпіць! Гэта ж фамільная абраза! — крычыць пан Заблоцкі і раз'юшана грукае кулаком. — Абвяшчайма прусакам вайну!

Употай паны спадзяваліся, што да бойкі справа не дойдзе. Маўляў, прусакі напалохаюцца адных пагрозаў ды пырснуць прэч з хаты. Але гэтая жамяра сталася больш вытрыманай. Пагрозы панскія ім аніяк не абыходзяць. Як і раней, прусачыхі яйкі нясуць, старыя прусакі газеты (панскія) чытаюць, малыя прусачаняты гуляюць у хованкі. І ўсе разам трушчаць усё, што жуецца, а што паскудзяць — дык з падвойнай хуткасцю.

Пан Заблоцкі аддае загад распачаць баявыя дзеянні. Дастаюць са сховаў знаёмую нам ужо дзедаву стрэльбу. Тую самую, з якой паны хадзілі ў паход падчас вайны паміж князем Дрыгайлам ды каралём Гарбузом XVIII. Замест куляў, як і тады, пойдзе ў ход пражаны гарох.

Стрэльба ўмацоўваецца на падваконні, страляць будуць знадворку. Пан Заблоцкі пачынае аддаваць каманды:

— Зарадзіць стрэльбу гарохам! Навесці зброю! Запаліць кнот!

Плі!

— Бах! Бах! Бах! — грымяць стрэлы.

Пражаны гарох лупіць па сценах, шафах, камодах. Дастаецца і панскім продкам.

— Вой! Пану Крыштапу Халімону ў лоб трапіла!.. — стогне пан Кубліцкі.

— Што зробіш! На вайне як на вайне! Плі! — крычыць у запале пан Заблоцкі.

Прусакі замітусіліся, забегалі. Замільгалі ножкі, вусікі, пыскі. Прусачыны камандзір ставіць усіх у шыхт, і прусачынае войска спешна, але арганізавана адступае — праз вокны, дзверы, шчыліны. Панеслі з сабой забітых, параненых, нямоглых, яйкі і прусачкоў-немаўлятак. Праз колькі хвілінаў у хаце не застаецца аніводнага прусака. — Віват! — радуюцца паны. — Вікторыя!

І спяшаюцца напоўніць келіхі рэпным віном — перамогу каб адзначыць.

Але неўзабаве высветліцца, што зарана яны радаваліся. Бо назаўтра ў хаце ізноў поўна прусакоў — як усё адно й не сыходзілі яны нікуды.

— Адкуль жа яны бяруцца? — дзівіцца пан Кубліцкі. — Пайду папытаюся ў вёсцы.

Увечары ён прыносіць з вёскі навіну.

— Прусакі перабягаюць сюды ад пана Цяртухі, з суседняга фальварка. Пан Цяртуха — аматар прусачыных гонак. То ён адмыслова іх выводзіць, каб у гонках удзельнічалі. Столькі нагадаваў, што ў фальварку ім ужо цесна. Вось яны і разбягаюцца па ўсіх суседзях.

— Гэтаму трэба пакласці канец! — бушуе пан Заблоцкі. — На двабой пана Цяртуху!

— Не трэба, пане, — шэпча пан Кубліцкі. — У пана Цяртухі зброя сучасная... Куды мы супраць яго з адной дзедавай стрэльбай?

— Значыць, трэба на прусакоў засаду зрабіць! Дзе, халера ясна, іхняя дарога, па якой яны сюды перапаўзаюць?

Абходзяць вакол хаты — вось яна, сцяжынка, пратаптаная прусакамі. Надвячоркам паны залягаюць у рэпе, наводзяць стрэльбу на прусачыную дарогу.

— Трымай агніва напагатове, — шэпча пан Заблоцкі на вуха пану Кубліцкаму. — Як толькі пабачыш нешта падазронае — падпальвай кнот і страляй!

— Дзе ж ты тут што пабачыш, — паныла кажа пан Кубліцкі. — Цёмна, як у труне.

— А ты, пане, прыслухоўвайся. Як толькі на дарозе што-небудзь зашалпочацца — адразу: плі!

— А нам самім не зробяць «плі»?

— Каб не зрабілі, трэба першымі стрэліць.

І вось ужо на дарозе чуюцца нечыя таропкія крокі: «туп-туп-туп!».

— Гэта прусачына! — сіпіць пан Заблоцкі. — Страляй! Плі! Дзедава стрэльба як зарыпіць! А потым — як шандарахне! Як блісне — нібы шаравая маланка ў рэпе разарвалася! Ад прусачынай дарогі як сыпане ўгору сноп белага пер'я! Нешта як закукарэкае немым голасам!

— Добра ўлупіў! — хваліць пан Заблоцкі пана Кубліцкага. — Як ты іх расшкуматаў! Ажно пер'е з гадаў пасыпалася!

— А што, калі гэта не прусакі былі? — нясмела робіць здагадку пан Кубліцкі.

— Хто ж тады?

— А кадук яго ведае? Можа, птушка якая? Кура Шчабятура? — Ну? Тады давядзецца зноў пільнаваць, — крэкча пан Заблоцкі.

Апаўночы, у мёртвае цішы з боку дарогі чуецца падазроны шоргат. Нечыя лапкі борздзенька перабіраюць, шалпацяць па зямлі. Пан Кубліцкі, разгарачаны доўгім чаканнем, бабахае без каманды. Ізноў бразганне, грукат, выбух шаравой маланкі над рэпай. Затое шалпаценне адразу змаўкае. — На гэты раз памылкі быць не можа, — пераканана кажа пан Заблоцкі. — Гэта былі яны. Мы перамаглі, пане Кубліцкі. Хадзем спаць.

Але выспацца панам як след не ўдаецца. На золку іх будзіць звяглівы голас бабкі Гапкі, што на суседнім хутары жыве: — Нашто пеўня майго адзінага падстрэлілі, паны шалапуты! — лямантуе яна. — Нашто пер'е яму пашкуматалі, стралкі гарохавыя! Як ён цяпер за курамі бегаць будзе, голы гэтакі? — А чаго ён па нашай тэрыторыі бегаў? — спрабуюць апраўдацца паны.