Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

Пачуўшы пра такую страву, паны так ламанулі праз лес, што стогадовыя дрэвы захісталіся. Малыя цмокі ды цмачаняты, узброеныя хто відэльцам, хто лыжкаю, хто сцізорыкам, хто нератам — за імі! Ды дзе там! Усё ж такі паны на сушы спрытнейшымі за цмокаў аказаліся. Зубастае цмокава войска застаецца ззаду. Толькі адно брыдкае цмачаня ўзнялася на сваіх скрыдлах у паветра, дагнала пана Кубліцкага ды моцна цапнула яго ззаду за тое мейсца, якое ён рукамі прыкрыць не паспеў. Пан вішчыць ад жаху, падбрыквае — і мярзотнае стварэнне шмякаецца ў мох. — Віват! — крычыць пан Заблоцкі. — Наша ўзяла! Цмокі ззаду засталіся! Наперад, пане Кубліцкі, ды толькі шпарчэй! Вось і лес скончыўся. Прабягаюць вёску. Мужыкі, маладзіцы, дзеці, старыя высыпалі на вуліцу. Усім цікава паглядзець, з якой здабычай вяртаюцца паны Кубліцкі ды Заблоцкі з рыбалкі.

Чуюцца галасы:

— Дзе ж ваша рыба, панове?

— Пане Кубліцкі! Што ты там рукой прыкрываеш?

Селянін Ахрэм Верацённік з дакорам ківае:

— Казаў жа вам, панове: не хадзіце на возера Куцапае!

— Якая жудасная прыгода! — кажа ўдома, крыху апрытомнеўшы, пан Кубліцкі. — А ўсё ты, пане Заблоцкі!

«Пойдзем ды пойдзем на возера Куцапае!»

— Не наракай, пане, — адказвае пан Заблоцкі. — Каб не мая адвага... Каб не мая вынаходлівасць... Каб я не закамандаваў: «наперад!», дык маглі б нас і дагнаць гэтыя гады атрутныя... — Што б тады было! — закрывае твар рукамі пан Кубліцкі. — Што было б! Апынуліся б мы ў сагане! Зварылі б з нас шляхецкую юшку!

— Гэта яшчэ не самае страшнае, — супакойвае дружбака пан Заблоцкі. — Самае жудаснае было б, каб мы ў цемры наварылі юшкі з тых паўзуноў мярзотных ды з'елі! А я ж такі гідлівы! Век бы на рыбу пасля таго не глядзеў бы!

Жамяра... А хто такая — жамяра?

Ну, вы, пэўна, ведаеце, што ў старыя часы так называлі ўсё, што поўзае, лётае, скача, у вадзе боўтаецца, кусаецца, джаліць, шчыкае, кроў смокча, казычацца. Жучкоў, павучкоў, матылёў, мурашак ды розных іншых кузурак. Мух, дарэчы, таксама.

Вух, гэтыя мухі! З тае пары, як сышла ад паноў служка Дрыпа, спакою ад іх не стала! Па столі поўзаюць, песенькі спяваюць, карагоды водзяць, у чахарду гуляюць. Зусім раздурэлі. Самыя нахабныя абселі пана Кубліцкага лысіну дый распачалі на ёй гульні ды скокі. Падыходзіць пан Кубліцкі да люстэрка, сумна глядзіць на мушынае йгрышча, ківае галавой дый кажа:

— Да чаго я дажыўся... Ужо мухі на мне кадрылю танчаць!.. Пэўна, старасць надыходзіць.

— Мух трэба вытруціць, — адгукаецца пан Заблоцкі. — Чым гэта іх дзеўка Дрыпа звяла? Чакай! Прыгадаў! Грыбы нейкія былі, чырвоныя, у гарошак. — Мухаморы, — падказвае пан Кубліцкі.

— Во-во, мухаморы! Збірайся, пане Кубліцкі, хадзем у лес па мухаморы, пачастуем мух грыбной поліўкай!.. Але мухі, пачуўшы такую навіну, не чакаюць, пакуль паны назбіраюць мухамораў. З жаласным гудзеннем яны вылятаюць у вакно.

Пан Кубліцкі дужа гэтым цешыцца, а пан Заблоцкі — не надта.

— Мухі — не самае страшнае ліха, — бурчыць ён. — Горшая за мух моль. Зірні, пане Кубліцкі, як бараду аб'ела!..

Пан Кубліцкі глядзіць: праўда, палова барады аб'едзеная.

— Можа і яе, моль, значыцца, тручануць мухаморамі? — раіць ён дружбаку.

— Не, — паныла кажа пан Заблоцкі, — гэта будзе няхораша. Трэба галіцца, нічога не паробіш. Бяры брытву, пане Заблоцкі. Брытва ў паноў ганаровая, ёй год дзвесце, не меней. Яшчэ продак ёю галіўся, пан Крыштап Халімон Кубліцкі. Адно што заіржэлая крыху. Але пан Кубліцкі — цырульнік адмысловы. Ён і гэтай іржавай брытвай здолеў пана Заблоцкага парэзаць. — Вой-вой-вой! — лямантуе пан Заблоцкі і хапаецца за шчаку. — Ну й канавал жа ты, пане! Рэзаў бы адразу нос ці вуха! — І гэта можна, — разгублена мармыча пан Кубліцкі. — Тфу! — плюецца ўшчэнт раззлаваны пан Заблоцкі, выходзіць з хаты, ляснуўшы дзвярыма, і шыбуе проста ў Смургоні, да знаёмага нам пастрыгача. Таго, што дзеўцы Дрыпе модную прычоску рабіў. Пастрыгач апрацоўвае пана Заблоцкага па апошняй пранцузкай модзе — нагала. Здымае бараду, вусы й рэштку чупрыны — усё чыста.

Пан Кубліцкі, пабачыўшы дружбака ў новым абліччы, пляскае ў далоні і кісне ад смеху.

— Нічога, што барады няма, — бурчыць пан Заблоцкі. — Яна шляхціцу і не да твару зусім. Затое колькі молі ляснула! Але неўзабаве паноў падпільноўвае новая, найгоршая навала — нашэсце прусакоў. Запаланілі ўсю хату — прусакі-дзяды з даўгімі сівымі вусамі, прусакі-кавалеры, тоўстыя прусачыхі-маладзіцы, прусачаняты розных калібраў. Жывяцца ўсім, што ў хаце ёсць, не грэбуюць нічым — ні рэпнай поліўкай, ні рэпнымі біфштэксамі. А што ўжо брудзяць... Горш ад мух. Дабраліся нават да панскіх партрэтаў.