Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— Не падабаецца мне гэта... — мармыча пан Кубліцкі. — Рыба тут, мусібыць, таксама чорная. Чорныя карасі... Бр-р-р!.. — Што з таго? — перасмыквае плячыма пан Заблоцкі. — Чакаляда таксама чорная, і кава чорная, і вустрыцы чорныя... А мы ж іх любім!

Паны распакоўваюцца, разбіраюць рыбацкае начынне, дастаюць прыпасы, каб юшку варыць: соль, перац, лаўровы ліст і ўсё астатняе. Раскладаюць вогнішча. І гэта вельмі дарэчы, бо ўжо апускаюцца прысмеркі, і ад іх чорнае возера робіцца яшчэ чарнейшае. — Хаця б зорачка... — уздыхае пан Кубліцкі.

— Пан на зоры прыйшоў любавацца або рыбу лавіць? — уедліва пытаецца пан Заблоцкі. — Весялей, пане! Слухай! Паветра напаўняецца таямнічымі плёскамі, трапятаннем, цмоканнем. Загадкавыя зыкі даносяцця з возера і штораз грамчэй. Нарэшце пачынае здавацца, што возера ператварылася ў аграмадны, напоўнены вадой саган, у якім на нябачным, чорным агні кіпіць юшка.

— Поўнае возера рыбы! — радуецца пан Заблоцкі. — А ну, пане Кубліцкі, скідай порткі, бярыся за таптуху! Лезьма ў ваду! — Нешта не хочацца... — муркае пан Кубліцкі, з бояззю гледзячы ў непралазную цемру, з якой чуюцца плёскі й цмоканне.

Падпіхваючы адзін аднаго кулакамі й лакцямі, паны скочылі-такі ў ваду. Яна нічога, даволі цёплая, нагрэлася за дзень. Нешта слізкае, агіднае таўчэцца ў іх пад нагамі, праплывае паміж каленьмі. Пан Кубліцкі ажно ўздрыгвае ад гідлівасці. — Якая брыда... — шэпча ён амярцвелымі губамі. — Гэта ж ліны й ментузы! — радуецца пан Заблоцкі. — Тупачы нагамі, пане, заганяй рыбу ў сетку! Заходзь пад карагу! Падводзь пад бераг!

У цемры нічога не бачна, хоць вока выкалі, затое адчуваецца, як таптуха напоўнілася трапяткімі, важкімі целамі. Нешта ў сетцы цмокае, нешта хліпае, а нешта і пішчыць, гэтак агідна, як мыш.

— Ніколі не чуў, каб рыба так агідна пішчала... — кажа пан Кубліцкі з дрыготкаю ў голасе.

— Маўчы, пане, — кажа пан Заблоцкі, аблізваючыся. — Гэта рыба такая ёсць, называецца — піскуха... Наступіш на яе — пішчыць. На патэльню кінеш — пішчыць. Пачынаеш яе есці — ізноў пішчыць! Такая, ведаеш, неўміручая рыба! Пакуль пан Заблоцкі разважае, усё возера, здаецца, аж заходзіцца ад піску. Таптуха торгаецца, як жывая істота, вырываецца з панскіх рук... Пан Кубліцкі гатовы заткнуць вушы пальцамі ды бегчы куды падалей з такое рыбалкі... Але пана Заблоцкага ўжо забраў газард.

— Жывы не буду, — крычыць, — але пакаштую, што такое юшка на возеры Куцапым! Вывальвай, пане Кубліцкі, здабычу на бераг!

Вакол па-ранейшаму цемень. У барвовым святле ад вогнішча можна разгледзець, што панам трапіўся багаты ўлоў — ільсняцца спіны, хвасты, пашчы зубастыя.. Але што тое за рыба, якога гатунку або віду — таго нават пан Заблоцкі, заўзяты аматар рыбалкі, не можа вызначыць. Але яму ня дужа й трэба.

— У саган іх! У кіпень! — крычыць ён. — І шкрэбці не трэба! З луской навару больш будзе!

І ў гэты момант адбываецца самае жудаснае... Ці можа што быць чарней ад ночы, ад сажы, ад вугалю, ад самае непралазнае цемры? Можа. Яно вырасла за спінамі паноў Кубліцкага ды Заблоцкага — гэтакая ільсняная чорная гара, без рук, без ног, без скрыдлаў, без плаўнікоў, але з ротам, чарнейшым ад самога цела. Яно паўстала з возера — і возера як бы й не стала, быццам яно было запоўненае гэтым чорным мясам. Згародзіна плямкае, чмякае сваім страшным ротам і нарэшце з самай яе сярэдзіны выходзяць словы — як з бяздоннага балота:

— Хто маіх дзетачак у таптуху таптаў? Хто з маіх дзетачак збіраўся юшку варыць? Хто маіх дзетачак жмякаць хацеў? Зараз мы гэтых авантурнікаў саміх пажмякаем! Тут, як і належыць, грукоча пярун і выблісквае маланка — даўно ўжо хмары збіраліся. І ў сіняватым святле маланкі паны бачаць, што з таптухі павылазілі гідкія істоты — кіпцюрастыя, скрыдластыя, зубастыя. У каго дзве галавы, у каго тры, у каго пяць. Хвасты лускаватыя, слізкія. Сыкаюць, пішчаць, шалпочуцца. Адным словам, замест плотак і чырванапёрак, ментузоў ды ліноў у сетцы — цмокі, цмочкі, цмачаняты розных калібраў ды гатункаў. Не выключана, што і атрутныя ёсць — бо шчэрацца на паноў і вытыркаюць падвойныя языкі.

А чорная туша плавае па возеры і грамыхае: — Дзетачак, маленькіх, безабаронных хацелі зварыць! Каб вы ў смале гарачай варыліся! А ну, дзетачкі, хапайце іхнія прычындалы — ды за працу! Лавіце іх, душыце іх, луску з іх здымайце, у кіпень іх закідайце, соллю, перцам, лаўровым лістам зверху пасыпайце! Падасцё мне, старому цмоку, на вячэру шляхецкую юшку! Юшку з паноў Кубліцкага ды Заблоцкага!