Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— Няпраўда, ён па нічыйнай тэрыторыі бегаў! — крычыць бабка Гапка. — Ён па дарозе бегаў, чарвячкоў збіраў, а тут вы яго падстрэлілі, бедную жанчыну пакрыўдзілі, без куранятак яе пакінулі!

Пан Кубліцкі затыкае вушы.

— Чаго ж ты хочаш, баба? — панура пытаецца пан Заблоцкі. — Купляйце новага пеўня! Або дайце старому пеўню на лячэнне...

Паны мусяць адкупіцца, каб не чуць бабчынага Гапчынага ляманту. Але на гэтым начная прыгода не завяршаецца.

Пасыльны прыносіць панам позву ў суд. Судзіцца з імі — хто б вы думалі? Пан Цяртуха. Гэта панам асабліва крыўдна.

У судзе, які адбываецца ў Смургонях, пан Цяртуха абвяшчае сваю скаргу: паны пашкодзілі заднія ногі лепшым ягоным скакунам.

— Як яны цяпер будуць у гонках удзельнічаць? — аж захліпаецца пан Цяртуха.

— Што скажаце ў сваё апраўданне? — пытаецца ў паноў суддзя Глузд.

— Яны... гэтага... у нашу хату перабягалі! — выпальвае пан Заблоцкі.

— Хто «яны»?

— Прусаччо гэнае...

— Яны вам паведамлялі пра свае намеры? — уедліва пытаецца суддзя Глузд.

І, не прычакаўшы адказу, кажа да пісарчука: — Запішы, пане Клёк: «Не паведамлялі». Зноў звяртаецца да паноў:

— Навошта стралялі, панове?

— У мэтах самаабароны. Знацца, абараняліся мы, — дыпламатычна кажа пан Кубліцкі.

Суддзя Клёк на якую хвілю задумваецца, а тады ставіць каверзнае пытанне:

— Паны ведаюць паслядоўнасць самаабароны?

— Якую паслядоўнасць? — зусім губляюцца паны.

— А вось якую: спачатку вы павінны запытаць: «Стой, хто ідзе?» Пасля папярэдзіць: «Стой, страляць буду!» А пасля ўжо адкрываць агонь. Вы спрабавалі папярэдзіць прусакоў? Не?

Пішы, пане Клёк: «Не папярэдзілі».

Пасля чаго суддзя Глузд абвяшчае прысуд: спагнаць з паноў Кубліцкага ды Заблоцкага па тры талеры на карысць пана Цяртухі і па два — на карысць суда.

— З багатым лепш не судзіцца, — разважаюць паны, вяртаючыся дахаты. — Няйнакш, гэты прусачыны тата падмазаў высокі суд...

Адно добра: пасля таго здарэння прусакі пакінулі паноў у спакоі.

Няма прусакоў — дык іншая нечысць завялася. Гаспадарку паноў Кубліцкага ды Заблоцкага апаноўваюць мышы. Ведама, пранюхалі пра тое, што паны заняліся земляробствам, маюць лішні талер.

Мышы — паўсюль, дзе што кепска ляжыць, усё чыста падбіраюць ды пад'ядаюць. Мышы ладзяць карагоды ды йгрышчы не горш ад прусакоў. Ледзьве паны пакладуцца спаць — паветра дрыжыць ад мышыных піскаў. — Адным словам, трэба ката. Або котку, — каротка кажа пан Заблоцкі пасля таго, як мышы згрызлі ўлюбёны панаў часопіс «Шляхецкія ведамасці».

— То дзе ж яго здабыць? Ізноў у Смургонях? У рыжа-лысага?

— Не, не і не! — крывіцца пан Заблоцкі. — Ад рыжа-лысага адныя страты. Сам пайду шукаць.

— Пан намерваецца шукаць па сметніках? — уедліва пытаецца пан Кубліцкі.

— Дзе трэба, там і буду шукаць, — кажа пан Заблоцкі. І на гэтым гаворка сканчаецца.

Зазначым, што пан Заблоцкі напраўду не збіраецца абшукваць сметнікі — ён накіроўваецца ў вёску, каб там набыць ката таннага і працавітага. «Вясковы кот — ён будзе лепш ад гарадскога мышэй лавіць», — такая думка мільгае ў галаве ў пана Заблоцкага.

Неўзабаве ўся вёска ўжо ведае, што шукае пан Заблоцкі. З усіх хат вядуць і цягнуць да пана катоў розных памераў, колераў ды ўзростаў — чорных, рыжых, зялёных, стракатых, у клетачку, аблезлых, шалудзівых, смаркатых, лядаштых, бясхвостых...

— Пане Заблоцкі! Пане Заблоцкі! Купіце котку! Ловіць мышэй, як дурная!

— Жанчын не трэба, — каротка адказвае пан Заблоцкі. — Пане! Вось кот дык кот! Паглядзіце, які рыжанькі! — Рыжых і лысых не прапаноўваць.

— Пане! Глядзі, які тоўсты кот. На даланю сала на ім! Сапраўдны шляхціц!

— Шаноўны, мне патрэбен кот, а не падсвінак, — адбрэхваецца пан Заблоцкі.

Позірк пана падае на сціплага, задуменнага ката, які выглядае ну зусім не па-вясковаму. Бо кот апрануты ў чорны храк з белым гальштухам. Хіба што капелюша не стае. «Нічога, капялюш мы яму купім», — мільгае ў галаве ў пана Заблоцкага. І ён без развагаў плаціць за ката Буркуна — так прадставіў яго гаспадар — адзін талер тры грошы. — Ізноў шляхціц? — так і ахнуў пан Кубліцкі, як толькі пабачыў храк і гальштух спадара Буркуна.

— А што, хіба лепш было б прывесці аблезлага кацяру з памыйніцы? — агрызаецца пан Заблоцкі. — Радуйся, пане, што кот выкшталцоны і танны.

— А ці будзе гэты хрант мышэй лавіць? — сумняваецца пан Кубліцкі.

— Яшчэ як будзе! Паглядзі, ужо рыхтуецца.