Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— А васпан забыўся, як раіў чарвяка адэкалонам папырскаць, каб не гэтак ад яго смярдзела?

— А васпан забыўся, як збіраўся замест чарвяка на кручок быка насаджваць, каб не рыбу, а кіта злавіць? А бык да таго ж чужы быў...

Гэта паны прыгадваюць іхнюю папярэднюю рыбалку, калі яны ледзьве Кіта Велярыба не ўлавілі. Пра тое мы, дарэчы, падрабяіна распавядалі ў папярэдняй кніжцы. — Гэтым разам ён ад нас так лёгка не ўцячэ. Не яго, дык іншую якую аграмадзіну вылавім, — бурчыць пан Заблоцкі. Проста кажучы, паны рыхтуюцца ісці у рыбу — з начлегам, намётам, усё грунтоўна, каб і здабыча была, і рамантыка. Дзеля гэтай нагоды пан Заблоцкі рыхтуе прылады для прыгатавання юшкі — саганы, лыжкі, вядзёрцы, соль, чорны перац, чырвоны перац, сіні перац, белы перац, каляндру, гваздзік, лаўровы ліст, кроп, цынамону, карасыну, воцат, шкіпінар, дзёгаць, цукар, мукар, мігдал, шмігдал, чакаляду, мармаляду, каву, какаву, цыбулю, моркву, часнык, пастарнак, салату, гуркі салёныя, гуркі несалёныя, белае віно, чырвонае віно, зялёнае віно й галандскі сыр...

Пан Кубліцкі валтузіцца з лёскамі, вудамі, блешнямі, нератамі, мярожамі, перамётамі, путанкамі, таптухамі і пры гэтым старанна вывучае дзве зашмальцаваныя кнігі -«Шляхецкая рыбалка» і «Шляхецкая кухня». Па першай кнізе ён вучыць, як трэба лавіць рыбу, а па другой — як з рыбы гатаваць юшку.

— Шляхецкая юшка гатуецца так, — занудлівым голасам чытае пан Кубліцкі. — Бярэцца два пуды свежай рыбы, пажадана самоў, ментузоў, ліноў. Кожнай рыбіне праз лійку заліваецца ў пашчу паўшклянкі белага віна... Пасля паўшклянкі чырвонага віна. Пасля рыбу паліваюць агурковым расолам, каб трохі ачомалася...

Пан Заблоцкі тымчасам паспявае абабегаць усе навакольныя вёскі — каб даведацца, дзе самыя рыбныя мясціны. Адны яму кажуць, каб ішоў на рэчку Парэчку, другія — на возера Варголы, трэція шэптам раяць палавіць люстраных карпаў у сажалцы пана Кіндзюшкі, самага заможнага ў наваколлі гаспадара. І ўсе ў адзін голас папярэджваюць: «Адно не хадзіце, панове, на возера Куцапае! Не хадзіце, бо там нядобра!»

— Хлопы хітрыя, — будзе казаць пан Заблоцкі, пераказваючы дружбаку гэтыя навіны. — Наўмысна адгаворваюць нас ісці на возера Куцапае, бо ў ім, пэўна, вады не бачна за рыбаю. Але шляхту не надурыш! Пойдзем на возера Куцапае, і аб тым! — Ку— ца-пае, — асцярожна кажа пан Кубліцкі, прыцмокваючы языком. — Адразу чуваць што шляхетная назва.

Уранку, калі паны збіраюцца ў рыбу, наладоўваючы пляцакі, партрэт Крыштапа Халімона Кубліцкага, прапрадзеда аднаго з нашых герояў, гайдаецца на цвічку і гэпаецца аб падлогу. Пры гэтым рот у Крыштапа Халімона Кубліцкага разяўлены, як быццам спадар хоча крыкнуць «Ратуйце!» або «Квасу!» — Кепскі знак... — мармыча пан Кубліцкі, прымацоўваючы продка на старое мейсца.

Калі паны, згінаючыся пад пляцакамі, выбіраюцца з хаты, з-за печы раздаецца голас дамавіка, які маўчаў ужо сто пяцьдзесят год.

— Панове... Панове... Не хадзіце на возера Куцапае... — умольным голасам шалясціць з-за печкі дамавік. — Гэта прусакі шалпочуць! — бадзёрым голасам кажа Заблоцкі. — Не слухай іх, пане Кубліцкі!

Па дарозе з вёскі дарогу панам перабягае чорны заяц. Скуль ён тут узяўся? Ніколі ў тутэйшых мясцінах чорныя зайцы не вадзіліся...

— Гэта хлопы яго злавілі ды сажай абсыпалі, каб нас уквяліць!

— кажа пан Заблоцкі. — Наперад, пане Кубліцкі!

На ваколіцы да паноў падыходзіць жабрак у пашарпаным зрэб'і, працягвае руку і адкрывае рот, каб папрасіць міласціну.

— Ведаю, што ты хочаш сказаць, хлопе! — адважным голасам грыміць пан Заблоцкі. — Не хадзіце, маўляў, на возера Куцапае! А вось трасцы рабай! Хоць ты крыжам пасярод дарогі стань, усё адно пойдзем на возера Куцапае!

Паны крочаць далей, а збянтэжаны жабрак гэтак і застаецца стаяць, працягнуўшы руку й раскрыўшы рот.

У лесе, панурым і маўклівым, паны натыкаюцца на грыб — нейкі дзівосны, кашлаты, вялікі. Пан Заблоцкі збіраецца падрэзаць яго пад карэньчык — аж тут грыб адплюшчвае круглыя, жоўтыя, нібы ў ката, вочы і робіць імі «лып-лып».

— Грыб з вачыма... — ледзьве шапоча пан Кубліцкі.

У «грыба» аказваецца яшчэ даволі вострая дзюба, скрыдлы ды кіпці. Ён падлятае ўгору, прызямляецца на вершаліне елкі і рагоча мярзотным голасам, як і належыць пугачу. У пугачыным рогаце панам чуюцца знаёмыя словы: «Не хадзіце, панства, на возера Куцапае, а то будзе вам ліха! Ха-ха-ха!»

— Апсік! — крычыць пан Заблоцкі ды запускае ў пугача яловай шышкай.

Пасля таго на паноў навальваецца ціша, ды такая цяжкая, што аж у галаву цісне. Так, у мёртвае цішы, яны й дабіраюцца да возера Куцапага, схаванага глыбока ў лясной гушчэчы. Вада ў возеры чорная, нібы грыбная поліўка, паверхня спакойная ды гладкая, як чорнае люстра. Ані ветрыку. На вадзе застылі чорныя гарлачыкі, па берагах — чорная маўклівая асака расце.