Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

І далей вось якое дзіва: ослік шыбуе следам за ім, след у след, як быццам іншага гаспадара ў яго ніколі не было. Так яны і аддаляюцца— стомлены падарожны і маленькі шэры ослік. А паны нават і не звяртаюць увагі на гэта. Іх больш цікавяць уласныя балячкі ды апёкі. З крахтаннем ды стогнамі выбіраюцца з крапівы, падбіраюць валізкі, азіраюцца — няма осліка!

— Звялі! Укралі! Сярод белага дня ўгналі гужавы транспарт! — лямантуе пан Заблоцкі. — У суд на іх! Да станавога!

Раптам ён сціхае, як быццам заняло яму. І паны пачынаюць моўчкі аглядацца вакол сябе: хто звёў, куды звёў?

І бачаць удалечы дзве маленькія постаці, адну на дзвюх нагах, другую на чатырох і з выразнымі вушамі над галавой.

Дзве маленькія постаці марудна апускаюцца ў дол, каб пасля ўзняцца на пагорак і знікнуць назаўжды.

І паны на свае вочы бачаць, як цёмны дол напаўняецца залацістым ззяннем. Нібы сонца не за гару спусцілася, а прылегла на дно гэтае лагчыны.

А потым дзве маленькія постаці ўзнікаюць і растаюць на даляглядзе, на мяжы залатой зямлі й блакітнага неба. І знікаюць назаўжды.

А паны маўчаць. І не наракаюць больш ні на кога. Адно пан Кубліцкі хвілінаў праз дваццаць задуменна будзе казаць: — Усё, што ні робіцца, усё да лепшага. Хадзем дахаты, пане Заблоцкі. Не ўдалася нашая вандроўка на воды. Пэўна, цягаць нам наш раматус да скону жыцця.

Але назаўтра высвятляецца, што аніякае лячэнне панам ужо не патрэбнае. Раматус прайшоў, спіны ў іх перасталі балець — як быццам паны наноў на свет нарадзіліся. «Што за праява такая? — думаюць паны. — Можа, крапіва дапамагла? Або той падарожнік, што ў нас осліка звёў? Можа, ён чарадзей які быў, чарнакніжнік, або...»

Пан Кубліцкі пазычыў у карчме паперы, атраманту, гусінае пяро і лічыльнікі і сеў за працу. Соп, крактаў, ляскаў лічыльнікамі, рыпеў пяром і нарэшце падлічыў, у колькі б ім абышлося тое лячэнне, разам з дарогаю, харчаваннем ды лекарскімі паслугамі. Высветлілася: двух ослікаў можна купіць на тыя грошы.

— Зэканомілі! — радаваўся пан Кубліцкі. — Купляйма кожнаму па аслу!

— Не, больш аслоў я купляць не буду, — адказваў на тое пан Заблоцкі. — Лепш добрага каня купіць, хаця б аднаго на дваіх.

— Кажуць, у Смургонях коні падзешавелі... — будзе казаць пан Кубліцкі.

— А ў каморы ў пана вецер свішча! — здзекліва адказвае пан Заблоцкі. — Ані рэпы, ані талераў — усё прасвісталі...

Так у іх бывае кожную нядзелю. Коні ў Смургонях дзешавеюць ды дзешавеюць, а талеры ўсё ніяк не хочуць з'яўляцца. Але пан Кубліцкі не губляе надзеі — кожнай раніцы заглядае ў газету, цікавіцца смургонскімі коштамі, а потым перачытвае зашмальцаваную кніжку, якая называецца «Як выбраць добрага каня».

— «Каню трэба на пачатку паглядзець у зубы», — чытае ён. — Пасля агледзець капыты, круп, зазірнуць пад хвост...» — Тфу! — плюецца пан Заблоцкі. — Я ж, можа, снедаю, шаноўны пане Кубліцкі!

Аднойчы ўраніцу ў нядзельку пан Кубліцкі праз газету даведваецца прыемную навіну.

— У Смургонях коней прадаюць задарма! — крычыць ён, махаючы газетай. — Некаторым пакупнікам дык нават і прыплачваюць, абы толькі каня ўзялі.

— Значыцца, час настаў! — кажа пан Заблоцкі. — Едзьма ў Смургоні!

У Смургонях народ віруе, як Пінскае мора, а паны боўтаюцца ў ягоных хвалях, нібы дзве бурбалкі. Раз-пораз пан Заблоцкі пачынае выгукваць:

— Коні! Куплю дармовага каня! Можна з прыплатаю! Дзе прадаюцца дармовыя коні?

Натоўп нема рагоча й падштурхоўвае паноў бліжэй да шынка. На ганку сядзіць чалавек — галава лысая, барада лысая. — Вунь! — кажуць рагочучы людзі. — У гэтага вазьміце дармовага каня.

— Не трэба ў яго купляць... — шэпча пан Кубліцкі. — Я пазнаў яго! Гэта ўсё той — рыжа-лысы!

— Як жа ты кажаш, што ён рыжа-лысы, калі ў яго лысая галава і лысая барада?

— Гэта ён пагаліўся! Але зірні на яго — вочы ў яго рыжыя!

А чалавек, пабачыўшы паноў, кідаецца да іх:

— Купіце! — крычыць ён. — Купіце каня! Плачу тры грошы з паловай, толькі купіце! Разам з брычкаю бярыце, толькі купіце!

— Чаму так дорага? — падазрона насупіўся пан Заблоцкі. — Можа, конь не мае пароды? Нам трэба шляхецкі конь, высакароднага заводу!

— Ды шляхецкі ён, шляхецкі! — кажа прадавец і глядзіць на паноў вачыма, поўнымі слёз. — Сам бы трымаў, ды куды мне... Я — чалавек просты... Ды вось, панове, самі паглядзіце: вось конскі пашпарт, вось конскі радавод, вось конскі партрэт... І праўда: пашпарт нішто сабе. Парода — каралеўскі дрыкгант. Узрост — ні то дваццаць, ні то дзвесце год, самы паважны. А партрэт... Глядзяць на паноў самыя чалавечыя, высакародныя конскія вочы, ды так замілавана, нібы просяць: вазьміце мяне...