Пятро Васючэнка - Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

— Хто тут раве?! — загарлаў ён спрасоння. А калі пабачыў, што гэта ослік выводзіць свае рулады, хуценька пабег у падлесак. І вярнуўся з яго, трымаючы ў руках маладую зялёную свежую дубіну з вярбы.

Ослік, не чакаючы такога гасцінца, спыняе свой спеў і кідаецца ў лес. А паны да самае начы вышукваюць яго ў лесе, гукаючы і галёкаючы, палохаючы пугачоў і казадояў, умольваючы, каб вярнуўся. Бо яны ўжо не ўяўляюць, як будуць жыць без осліка.

— Пешкі да студні хадзіць? Ані! Вярніся, вушасцік, я ўсё табе дарую! — просіць пан Кубліцкі.

— Паспрабуй толькі не вярніся! Дубіну абламаю аб спіну, калі не вернешся! — абяцае пан Заблоцкі.

Нарэшце ослік вяртаецца — куды ж яму падзецца. Ён ужо трохі прызвычаіўся да паноў, як-ніяк — гаспадары. Не ведае, бедны, якія новыя нягоды яго чакаюць — усё з-за дурных панскіх дрыгаў.

Бо ў паноў ад ляноты развіваецца хвароба — раматус. З-за таго, што мала рухаюцца. Лекар-шарлатан нараіў ім ехаць неадкладна на воды. «Гэта, кажа, апошняя парыская мода — на воды ехаць. Увесь свет ездзіць». То паны пачынаюць збіраць валізкі.

Пан Кубліцкі бярэ ў дарогу дзесяць гарнітураў (яшчэ ад дзеда, Піліпа Кубліцкага, засталіся), тры футры молем бітыя, дзве пары ботаў, пару валёнкаў, шапку-аблавушку зайцовую, гарсэты, кісеты, споднікі, нагавіцы, капелюшы, гальштухі, запінкі, гузікі, матузікі, чаравікі, пантофлі, гетры, сурдуты, хракі, маноклі, біноклі, камізэлькі і парасон. Пан Заблоцкі рагоча, гледзячы на гэтыя зборы: — А футры на што? Валёнкі? Мы ж на поўдзень збіраемся. Там фінікі растуць і... какосы... — кажа ён праз смех. — Не кажыце, пане... Сіноптыкі абяцаюць пахаладанне, — адказвае пан Кубліцкі і на ўсялякі выпадак запіхвае ў валізку пару цёплых шкарпэтак з сабачае воўны. А на сябе нацягвае цёплы швэдар і штаны з чортавае скуры.

Пан Заблоцкі хмыкае й пачынае збіраць сваю валізку. Ён кладзе ў яе чыгун, рондлі, самавар, патэльню, рынку, мешалку, міскі, талеркі, сподкі, лыжкі, ражны, швайкі, нажы, відэльцы, куфлі, збаны, бутлі, цабэркі, зубачысткі, вухачысткі, заправы, прыправы, шклянкі, бляшанкі, каляндру, кроп, цынамону, перац, соль, кмен, цыкламен, гароху, моху, чартапалоху ды ўсялякага іншага патроху... «Дзіва, чаму так цяжка? — раздумвае ён, спрабуючы прыўзняць валізку. — Але нічога. Галоўнае — будзе з чаго есці. Гэта галоўнае».

Паны з вялізазнымі валізкамі караскаюцца на спіну беднаму осліку, панукваюць ды памыкваюць на яго — марна! Ослік — ні з месца. А ослікавы капыты памалу ўрастаюць у пясок.

— Пайшоў! Ды пайшоў жа, вушасты! — сярдуе пан Заблоцкі. — А то як дастану з валізкі ражон ды як паркану ў бок!

На ягоны лямант збягаецца бадай уся вёска. Рагочуць людзі, назіраючы, як паны ў дарогу выбіраюцца.

— Дык вы, панове, не бралі б з сабою столькі рэчаў! Аслу ж цяжка, — чуецца разважлівы голас Ахрэма Верацённіка. Паны пераглядаюцца. Шкада ім ператрэсваць наладаваныя розным майном валізкі. Нарэшце пан Заблоцкі кажа: — Трэба адзенне скінуць! На поўдзень жа едзем, да цяпла... — Непрыстойна... — мнецца пан Кубліцкі. — Пра што ты, пане! Уся Еўропа даўно на шорты перайшла! Што ж, застаюцца паны ў еўрапейскіх строях — у адных шортах. Еўропа Еўропай, але ў Парэччы такога яшчэ не бачылі. Мужыкі плююцца, маладзіцы адварочваюцца, дзяўчаты чырванеюць. А паны ганарова праязджаюць праз усю вёску. За ваколіцай ослік пачынае махаць вушамі і раптоўна мяняе курс.

— Стой! Ты куды?! Не туды! — лямантуе панства. Але ослік іх не слухае — надае хады, пераходзіць на рысь, потым пускаецца ў галоп — ажно іскры пырскаюць з-пад капытаў. Набліжаецца да нейкага зарасніку, рэзка тармозіць і робіць віртуозны рух азадкам. Ад гэтага руху паны зрываюцца з ослікавай спіны, падлятаюць высока ў паветра разам са сваімі валізкамі, а прызямляюцца — куды б вы думалі? У самы густы, самы высокі зараснік пякучай крапівы! Паны валтузяцца ў крапіве, нібы ў гарачым кіпні, вішчаць, лямантуюць, а ослік спакойна махае вушамі і глядзіць некуды ўдалеч. Што ён там убачыў?

Ідзе падарожны. Звычайны падарожны — світка запыленая, вочы светлыя, стомленыя і добрыя. Набліжаецца, глядзіць на осліка, на паноў, ківае дакорліва галавой, слухаючы, як паны праклінаюць асла, жадаючы яму праваліцца скрозь зямлю і ўтапіцца ў балоце.

— Навошта так? Гэта добры, рахманы ослік, — кажа падарожны, гладзіць осліка па шыі.

І яны на якую хвілю заглядаюць адзін да аднаго ў вочы: ослік — падарожнаму, падарожны — осліку. І каб хто пабачыў бы іх з боку, дык падумаў бы, што сустрэліся даўнія сябры. Што яны дзве тысячы год не бачыліся, але цяпер сустрэліся й пазналі адзін аднаго...