Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

У мяне яшчэ папрасілі матэрыялаў. Я пачала слаць ім свае вершы. Першы, які надрукавалі, – “Калі цябе, мілы, краіна пакліча змагацца за родны парог”. Усё гэта я напісала без ведама майго мужа. Я яго задзівіла! Я вельмі сумавала па сваіх бацьках, па сваёй зямлі. Вершаў было многа, але не ўсе друкаваліся. Часць не пускала цэнзура, а рэшта – не надаваліся і ішлі ў рэдактарскі кош. Але імя маё рабілася вельмі папулярным сярод суродзічаў. Я не ўмела плакаць і ныць у вершах. Гледзячы на чэхаў, якія перадрукоўвалі сваю класіку і іншыя вартыя рэчы, я пачала прамаўляць да палонных беларускім сэрцам і сілаю духа. Мяне зразумелі.

З палітперакананняў я была дэмакратам, і фашызм для мяне і іншых быў не да прыняцця. У мяне за ўвесь час не было нават слова “немец” у вершах, а зарысоўвалася выразная, антыгітлераўская лінія. Пасля мяне амаль перасталі друкаваць. Я тут нічога ні адняць, ні дадаць не магу, бо verba volant, scripta manent (словы разлятаюцца, напісанае застаецца), і недзе ў архівах ёсць яшчэ тыя “Раніцы”.

Інакшага спосабу нешта сказаць суродзічам я не мела. За тое, што ў той цяжкі і змрочны час давялося сказаць ім, я не ўстыдаюся! Раней, за былой Польшчай, і таго было нельга. Беларусаў, наогул, не лічылі народам… І болей я нідзе не друкавалася. У кожным выпадку сваіх вершаў нікуды не пасылала. Іх часам з “Раніцы” перадрукоўвалі другія газеты, але рэдка. Мяне называлі салаўём беларускай эміграцыі, аднойчы сказалі – наша Жанна д’Арк… Гэта, безумоўна, завысокая ацэнка маёй душы, але так яно было ў тыя цяжкія часы.

Жыццё маё было цяжкім, вернасць маёй Беларусі – безгранічнай. Я нават не ведала яе літаратуры. У маіх жылах тады пульсавала толькі высокая, народная культура маёй зямлі, якую я вынесла са свайго асяроддзя, ад майго роду. З еўрапейскай культураю я сутыкнулася ў польскай гімназіі, але сваёй чалавечнасцю, мудрасцю, нейкім рамантызмам і сугучнасцю з найбольшымі ідэаламі людскасці нашая культура запаланіла мяне зусім! Тое ж паўтарылася і ў Сярэдняй Еўропе, у Празе Чэшскай, бо культура – гэта не танны бліскучы лоск, а стагоддзямі здабытая, высокая ўзнёсласць духа людскога і такая ж глыбокая яго гуманнасць!

Вельмі шкада мне Надзежды Быкавай. Гутарыць пра яе лёс мне балюча… Сяння я “скампраметавалася”. Ледзь пасля ўколаў прыйшла дамоў. Нейк моцна слабею. Злуюся з гэтай прычыны, бо шмат чаго трэба зрабіць. Хочацца ўбачыць унукаў. Мала знаёмая, але цудоўная беларусачка медсястра ахвяравалася рабіць мне ўколы ўдома, бясплатна… Я заплакала. Мянчане прыслалі ўколаў. Дастала тое-сёе і тут.

А як там у Вас? Ці ўжо настала – дамоў? Як мілы ўнук? Ад нашых лісты даходзяць. Адказваю Вам адразочку. Усіх, усіх сардэчна вітаю. Дзе пахавалі Надзю Быкаву і ці яе муж быў на пахаванні?

Ваша заўсёды Ларыса Геніюш .

Зэльва, 10 красавіка 1982 г.

Даражэнькая!

Дзівоснымі, вялікімі матылямі закружыўся за вокнамі снег. Злосць на яго! Сяння чуюся крыху лепей. Днямі – лепей, днямі – горай. Уколы робяць. Галоўнае, хачу табе напісаць, што прыслалі ўжо карэктуру. Вельмі хораша атрымалася Твая прадмова. Толькі Ты ў ёй пішаш пра “Баравікі”, а гэты верш выкінулі. Я ім звярнула на гэта ўвагу. Яўсееў прасіў хутчэй адаслаць зборнік. Я была моцна хворая і паправіла, што бачыла, збольшага. Маёй бабусі, Зосьцы Верас, Забелю і Кавалёнку вершаў няма. Зборнік, наагул, выглядае сімпатычна. Зямны, беларускі, скромны, баявы крыху, аптымістычны і пацыфістычны. Мне здаецца, што на сянняшнія напружаныя нервы людзей гэта і трэба. Ёсць паэтычнасць, крыху эстэтыкі.

Прыслала мне Ніна Мацяш свой “Поўны келіх”. Прачытала з цікавасцю. Мы з ёю – розныя жанры, і гэта добра. Цешуся, што Табе спакойна працуецца. Толькі такая праца ёсць плённая. Многа думаю пра нездароўе Эрыка. Можа, яму палепшае на вясну, і тады ўсе разам мяне адведаеце. За Наважылава я рада. Калі Ты ўспамінаеш Надзю Быкаву, дык мароз мне ідзе па скуры. […] Не будзем судзіць Васіля. Яму ўласнае сумленне не дасць спакою. Прыпомняць гэта некалі і сыны.

Ай[цу] В[асілю] ўжо знялі гіпс. Кульгае, але служыць з насалодаю, нервуецца дзеля царкоўнага дома. Справа аперлася аж аб пракуратуру, мінскую, гродзенскую, зэльвенскую… І што гэта баба тут з людзьмі вырабляе? Наша пракуратура, відно, не супраць, каб дагадзіць па справядлівасці людзям, бо гэта і лагічна і разумна, але і яна, відно, аглядаецца на магчымасці “ўсясільнай” аферысткі. Ай[цец] В[асіль], відавочна, тут не затрымаецца. Шкада будзе, бо цікавы ён і вельмі добры чалавек.