Марта Пиньска - Беларуска (на белорусском языке)

XV

Праехалi некалькi станцый метро. Я не ведала, куды яна мяне вядзе. Да нейкага мастака, пажылога чалавека - як мне сказала - з вялiкiм творчым набыткам i майстэрняй, запоўненай рознафарматнымi палотнамi.

Мы ўвайшлi ў лесвiчную клетку. Дом пабудаваны выключна для творчай iнтэлiгенцыi, у сямiдзесятых гадах. Заслужаныя майстры СССР атрымлiвалi тут студыi, спраектаваныя заслужанымi архiтэктарамi i пабудаваныя заслужанымi будаўнiкамi. Як добра было ў тым камунзiме... Адабралi ў iх ужо складзены i ясны свет прывiлеяў, раздаваных шчодрай рукою партыi.

Натыкаючыся на розныя рэчы, падыходзiм да лiфта. З яго ў чарговы цёмны калiдор, немiласэрна застаўлены закурэлымi рэчамi рознай велiчынi, пра прызначэнне якiх цяжка сказаць нешта пэўнае. Можа, гэта з рамонтнага рыштунку, можа, незакончаныя скульптуры.

За ашклёнымi дзвярыма прыцьмёнае святло лямпаў. Познi вечар i майстар ужо не працуе. Стаiм перад дзвярмi, хвiля засяроджанасцi перш чым нацiскаем клямку. Ён глядзiць на мяне, румянашчокi, - пазнаю Цябе ў сапраўдным мастацтве, закамуфляваным шырмай савецкага выхавання i сарамяжлiвых нормаў. Насцеж дзверы. Уваходзiм.

Дзмiтрый падымаецца з-за вялiкага стала. Здымае акуляры i з шчырай прыемнасцю вiтаецца з ёю, пасля са мною. Яму каля 75 гадоў. Але не адчуваецца ў iм старасцi. Нешта маладое праменiцца з яго цела. Выцiрае рукi на жываце аб расцягнены ваўняны свiтар. Цалуецца з ёю, як бы падкрэслiваючы радасць ад сустрэчы. Даўно не бачылiся. Дакарае, што забылася на яго. Яна апраўдваецца i ветлiва i банальна адначасова. Прадстаўляе мяне, як прыклад замежнай цiкаўнасцi да беларускага мастацтва i як вынiк сваёй рэкламнай актыўнасцi. Я хуценька перасцерагаю, што не гатовая што-колечы купiць, а iнтрыгуе мяне творчасць менскай школы жывапiсу ў пасляваенныя гады.

Пачынаем спрэчку - колькi ў гэтым усiм расейскай другаснасцi, а колькi ўласных дасягненняў. Ён згаджаецца, што Бялынiцкi-Бiруля не быў расейцам, а пасля вайны ўскосна ўспасобiўся выхаваць тут некалькi вартасных паслядоўнiкаў. На нейкi момант голас яго завiсае, i ён уважлiвей прыглядваецца да мяне. Угадвае, што я полька. Але я адразу папярэджваю, што не збiраюся тузацца за Бялынiцкага-Бiрулю. Ён мог адчуваць сябе як беларусам, так i палякам. Пагаджаемся, што не быў расейцам. Але я не ўпэўненая, што, калi б мела нагоду спытацца пра тое ў яго самога, цi не сказаў бы ён, што адчувае сябе акурат расейцам.

Дзмiтрый тупае ў кут майстэрнi па вялiкае палатно. На шэра-зелянкавым фоне раскiнуўся сонны пляскаты пейзаж са звiлiстай рэчкай, узлессем, скраўкамi пабурэлых восеньскiх лугоў i бульбянiшчаў. Чорнае птаства недзе з-за далягляду нясе ў дзюбах грай беларускiх лясоў i палёў.

Я ўсмiхнулася ёй, бо мастак як бы пацвердзiў мае папярэднiя высновы пра багнiстых людзей з Палесся, пра спакойны i прыгашаны характар беларусаў, якiя маюць выключныя здольнасцi да медытатыўнага сузiрання настальгiчныў краявiдаў i з'явiшчаў.

Раптам на вочы мне трапляе рэч зусiм экзатычная. Рысавыя палi? Што гэта, пытаюся ў яго з недаверам. Бамбукавыя краявiды, тут?

Ён тлумачыць мне, што ў сямiдзесятых гадах у часы савецкага росквiту навукоўцы, мастакi, iнжынеры выязджалi ў краiны трэцяга свету следам за ваеннымi "дарадцамi" - у Анголу, на Кубу, у В'етнам. Асабiста ён тры гады ў рамках вялiкай вылучанасцi, як на тыя часы, сядзеў у Ханоi, дзе вучыў в'етнамскую моладзь асновам рысунку ў тамтэйшай мастацкай школе. Прывёз адтуль крыху працаў, крыху больш грошай i агiду да палiтычнага нашэсця, паплацiўшыся за тое няласкай партыi. Маляваў залiшне крытычна i некаторыя з ягоных працаў былi скептычна ацэненыя ў Маскве нейкiмi прапагандыстамi. Уся справа, як мяркуе, загрузла ў iнтрыгах, бо на такiя паездкi многiя мелi апетыт.

Дзмiтрый хвалiўся апошнiмi працамi. Не ўсе яны мне нешта гаварылi. Шмат расейскай манеры. Вiдаць, проста зарабляе, запаўняючы палотны добра аплачванымi цэркаўкамi, коннымi запрэжкамi на зiмовых пейзажах.

Я паглядзела на яе спадылба, нiбы хацела сказаць - а цi не казала я табе? Яна толькi ўсмiхнулася загадкава - "пачакай, гэта яшчэ не канец".

Натуральна, знаходжу тут i рэчы, маляваныя з унутранай патрэбы. Выцягваю з абапертых да сцяны палотнаў невялiкую карцiну. Майстэрня, у якой мастак - цi не сам Дзмiтрый - партратуе раздзетую жанчыну. Памяшканне цёмнае, панурае, каб не сказаць камера ў вязьнiцы. З карцiны вiдаць патрэба выйсця па-над стан матэрыяльнага ўбоства праз кантакт не так з самiм мастацтвам, як з атмасферай, у якой мастацтва паўстае.

Тады яна з гордым тварам дастае з-за плячэй павернутае тылам палатно. Ставiць яго перад мною на камодзе. Запальвае дадаткова яшчэ адну лямпу, каб я лепей прыгледзелася да твора.