Костас Варналис - Сапраўдная апалогiя Сакрата (на белорусском языке)

Костас Варналiс

САПРАЎДНАЯ АПАЛОГIЯ САКРАТА

Як гэта было

Пакуль гаварылi абвiнаваўцы (Мiлiт з пiсклявым голасам i бабскiмi звычкамi, нервовы, як салавей, Анiт з вялiзнымi вушамi i валоссем у носе i Лiкон з вузкiм чэрапам i каламутнымi вачыма), суддзi сядзелi на зямлi - хто падабраўшы ногi, хто на кукiшках - i лускалi зярняты, выплёўваючы шалупiнне ў патылiцу пярэднiм. Шмат хто ўладкаваўся тут жа, падсунуўшы пад галаву сандалi замест падушкi, i мерна пахропваў. А Сакрат пазiраў у высокае веснавое неба i раз-пораз цёр левае калена, якое яму балела. I праз гоман натоўпу, праз смурод ад разагрэтых целаў i сапсаваных страўнiкаў да яго з блiзкiх хвояў даляталi вясёлы шчэбет птушак, водар смалы, пахi масцiкавага дрэва i чабору, што сачылiся з некранутай зямлi.

Калi абвiнаваўцы скончылi, усталявалася такая глыбокая цiшыня, быццам усё гэтае месца разам з каменнем, дрэвамi i людзьмi правалiлася ў бездань, залiтую на два сажнi вадою. Стаiўшы дыханне, усе скiравалi позiркi на Сакрата: iм карцела ўведаць, якiмi выкрутасамi Сакрат зможа адолець закон.

3. Калi раптам сярод ночы спыняецца млын, млынар прачынаецца. Але Сакрат, нягледзячы на мёртвую ўсёабдымную цiшыню, не толькi не прачнуўся, а нават i не варухнуўся. Нехта з вучняў тузануў яго за рукаў: "Настаўнiк! Твая чарга!" Толькi тады Настаўнiк павярнуўся i збянтэжана зiрнуў на ўвесь гэты зброд. Ён з цяжкасцю прыгадаў, якiм гэта чынам ён апынуўся сярод паўтысячы раз'юшаных звяроў. Ён з'едлiва ўсмiхнуўся ў густую бараду, прыўзняўся на хвiлю i, пазiраючы на дзве пасудзiны (адна медная, другая драўляная), што стаялi на стале - абедзве суровыя i насупленыя, быццам яны былi жывыя i ненавiдзелi яго, - прамармытаў: "А я чакаў, грамадзяне афiняне, што вы будзеце апраўдвацца". I зноў сеў, i зноў пачаў церцi калена.

4. Суддзi, раздражнёныя яго паводзiнамi, хуценька пераглянулiся. Гэтулькi гадзiн яны праседзелi пад спякотным сонцам, спадзеючыся ўрэшце пасмяяцца з гэтага зласлiвага старога. Яны думалi ўбачыць яго разгубленым i прынiжаным перад высакалобым i ўсёведным Законам. I вось цяпер ён сапсаваў iм усю пацеху. Але найбольш зняважыла iх яго пагардлiвая адмова (у такi момант) ад найвялiкшай лiтасцi рэспублiкi: спярша апраўдвацца, а пасля iсцi на смерць. I, нiбы хлапчук, якога лупцуюць, а ён упарта не плача, i яго лупцуюць яшчэ мацней - так i суддзi занаравiлiся i, каб даць яму адчуць iхнюю сiлу, у першым жа галасаваннi прызналi яго вiнаватым ва ўсiх трох злачынствах, у якiх яго абвiнавачвалi трое вялiкiх заступнiкаў Маральнасцi.

5. Сакрат, пачуўшы iх прысуд, вымавiў толькi "хм". I калi ў яго спыталi потым (згодна з Законам), якое пакаранне ён выбiрае, смерць альбо выгнанне, ён толькi патрос сваёй лысiнай i нiчога не адказаў. Тады вяшчальнiк падышоў да яго i зноў крыкнуў яму (гучна) у вуха. Сакрат, стомлены, мусiў падняцца, сказаўшы: "Не пярэчу, абедзве кары як справядлiвыя, так i выгадныя i для мяне, i для вас. Але я б выбраў трэцюю..." "Прыносiў я вам карысць альбо шкоду адпраўце мяне цяпер, калi я стаў зусiм стары, у Прытулак Лайдакоў. Гэтак i вам будзе зручней без мяне, i я адпачну ад вас. I прыносьце шторання да маiх дзвярэй (але каб вы мяне не бачылi, а я вас) тыя гарачыя i пульхныя цудоўныя мядовыя пампушкi, што вы гэтулькi стагоддзяў з глыбокай пашанай падносiце святому змею Эрэхтэю, сыну дзевы Палады. Бо, мяркую, я вам зрабiў болей дабра i менш лiха, чым нейкая там боская скацiна".

7. Суддзi, хамаватыя мужыкi, якiя без дай прычыны ўсюды лаялi бога, зарагаталi, калi пачулi гэты нечаканы Сакратаў жарт, i iм стала цiкава, што ён яшчэ выкiне. "I паколькi я, здаецца, выказаў самую слушную думку, мне i належыць узяць усю вашую плату". Божухна! Якi тут узняўся вэрхал. Суддзi былi страшэнна раззлаваныя. Хто замахнуўся кiем, хто схапiў камень, хто кiнуўся на краты, iмкнучыся разарваць яго на кавалкi; i ўсе крычалi разам, так што слова нельга было разабраць. Хто гэта дзе чуў, каб патрабаваць сабе iхнiя тры аболы, цану iх працы?! Хiба дзеля гэтага такiя рупныя гаспадары пакiнулi свае справы i праседзелi тут цалюткi дзень, баронячы радзiму? Не грошы тут галоўнае, але ён жа патрабуе, каб суддзi пераступiлi закон! I нават каб яны хацелi, то не маюць права нiкому дарыць сваю плату; нават дзяржава не можа яе ў iх адабраць. Лiха яго бяры! Дык ён проста бессаромнiк, бязбожнiк i здраднiк... Што ж, яны яму пакажуць! I раз ужо Сакрат сам не выбраў сабе пакарання, суддзi другiм галасаваннем засудзiлi яго (зноў жа ў адпаведнасцi з Законам), каб ён выпiў атруту.