Альгерд Бахарэвiч - Ніякай літасьці Альгерду Б.

Наша нацы-літаратура – гэта пазаўчорашнія аўтары, што спрабуюць пісаць пра пасьлязаўтра. Краўцы-добраахвотнікі, што шыюць штонікі для голенькай беларускай правіцы. І калі мне скажуць, што беларускага нацызму не існуе як зьявы, я магу адказаць, што проста штонікі яшчэ не пашытыя.

На шчасьце, з голых каленак нацызму і яго мараў пра штонікі ўсё яшчэ можна сьмяяцца. Ну не чытаць жа іх, далібог, калі адна п’еса не запрэжанага ў адраджэньне Паўла Пражко, расейскамоўнага аўтара, кажа пра Беларусь больш, чым усе іхныя раманы. Краіна зьмянілася. Скураныя штонікі ўжо ня ў модзе.

Дзе сканчаецца мой нацыяналізм і дзе пачынаецца іхны нацызм?

Калі ты разгортваеш кніжку і чытаеш там, што дзеля Беларусі аўтар гатовы на ўсё – ты чуеш яго. Бо “на ўсё” – гэта і ёсьць нацызм.

Калі табе нагадваюць, што ёсьць несвоечасовыя тэмы і сьвятыя мясьціны – ты гаворыш зь ім, пазнаеш яго вісклівы голас.

Калі ты хочаш на хвілінку выйсьці з ВКЛ і ня можаш, быццам нехта зачыніў звонку дзьверы – гэта справа яго дрыготкіх рук.

Калі ты ня хочаш шчыльнымі радамі, а табе кажуць, што трэба, што ты здраднік, што мусіш у крывавых муках – гэта яго стыль.

Калі з добрага старога пісьменьніка робяць Прарока і Апостала – гэта яго манера. Ён любіць вялікія літары, паховіны і маўзалеі. Зьезды, сходы, памінкі… І калі мой цудоўны бяскрайні сьвет кладуць у Беларусь, як у труну – гэта таксама ён. Наш няспраўджаны родны нацызм.

Нельга пражыць гісторыю за адзін дзень, няважна: у капусьце ці ў штоніках з варожае скуры. Перш чым сказаць: “жыве вечна”, няблага было трохі памучыцца пытаньнем, што такое вечнасьць і што такое жыцьцё. І не знайсьці адказу.

Мы – людзі зь мінулым: ты і я. Спрабуючы зразумець, хто ты, паволі ідучы да цябе па разорах таго, што было да мяне – непазьбежна натыкаешся на процьму знаёмых і незнаёмых людзей. Менск – вялікая вёска, з кім ні пагаворыш, абавязкова знойдзеш агульных прыяцеляў. Нехта з кімсьці вучыўся, працаваў, спаў, бухаў, сядзеў… На ваду глядзеў. Нехта нешта пра некага абавязкова чуў – хоцькі-няхоцькі. А так – вёска: ну хіба што хаты тут над галавою, зорак паменей і ваколіцы вечна ў імгле.

А ў ёй мільгаюць яны – людзі з твайго мінулага, у якім мне так хочацца разабрацца. Рукацца зь імі? Раздражняцца? Раз зірнуць – і забыць? Прыняць з распасьцёртымі? Раўнаваць? Давядзецца зрабіць усё гэта разам. Асабліва апошняе.

Рэўнасьць да мінулага непазьбежная. Да мінулага тых, каго любіш. Да чужога. Да ўласнага. Некалі ў мяне была дзяўчына, у якой я быў першы. То бок ніякіх яе успамінаў, якія выдумаў бы я сам. Але нават у яе было столькі мінулага, што яго хапіла б на тое, каб закатаць на зіму і паставіць у цёмнае і прахалоднае месца. Мінулае мае ўласьцівасьць выбухаць у самы неспрыяльны момант. Мінулае насьцігае, калі ты думаеш, што ўжо даўно сьпіш.

Калі ты дачытаў да гэтага месца – значыць, і ў цябе ёсьць чужое мінулае. І ты да яго раўнуеш. Гэта бог сказаў: дзяліцца, а чалавек сказаў: сам ня гам і другім ня дам.

Можна раўнаваць да мінулага, якога ў цябе не было. І, як і належыць добраму, палітычна і граматычна карэктнаму мінуламу, ужо ніколі ня будзе. Я сустракаў людзей, якія ўздыхаюць па пяцідзясятых: па часах Элвіса і стылягаў; ім таксама хацелася б вось так, з кокам, у дудачках, Саўка энд Грышка… Па шасьцідзясятых – калі сьвет быў крышку прыгажэйшы і нашмат больш музычны. Па саракавых – ужо ж яны задалі б перцу і немцу, і маскалю, ужо ж яны б зь Філістовічам… Ага, ёсьць і такія.

Хаця саракавыя – гэта, на шчасьце, ня толькі вайна, гэта яшчэ і кіно, і музыка, і літаратура, дый сьвет не сканчаецца ў Эўропе. А яшчэ ўздыхаюць па Парыжы трыццатых, па дваццатых, па тых часах, калі жанчыны насілі такія фрызуры і такія сукенкі, што іх запаміналі адразу і назаўсёды; калі мужчынамі можна было ганарыцца, не рызыкуючы ўляпацца ў гей-скандал; калі сьвет яшчэ пахнуў – пякуча і соладка, і не шукаў сродкаў супраць поту; калі тых, каго цяпер называюць старымі майстрамі, можна было пабачыць проста так на вуліцы – і не пазнаць. Сумуюць па Нашай-Нянашай Вільні – пасядзець бы на Антокалі годзе так у 1929; па панскай Польшчы, згадваючы Пясэцкага і Аляхновіча, па першым джазе, па часах “лясных братоў” – нават па Аўстра-Вугоршчыне часоў імпэратара Франца-Іосіфа. І што такое настальгія па савецкай імпэрыі пэўнай часткі не зусім полава сьпелага насельніцтва, што такое ўсе гэтыя маечкі “Born in USSR“, што такое ўсе гэтыя калярадзкія стужачкі, гераічныя фільмецы і дурацкія песенькі – калі ня рэўнасьць да непражытага мінулага?