Альгерд Бахарэвiч: Ніякай літасьці Альгерду Б.

Скажам, безь ягонага ліставаньня зь сябрам-апанэнтам Эдмундам Ўілсанам. Ўілсан, які даволі добра ведаў расейскую мову, неяк наважыўся публічна крытыкаваць набокаўскі пераклад «Анегіна». На што мэтр зьедліва зазначыў, што яму дзіўна чуць, як яго, карэннага пецярбуржца, вучаць «минскому произношению».

У адзін шэраг зь нямецкімі гарадамі трапляе Менск у знакамітым набокаўскім апавяданьні “Знакі і сымбалі” – і глядзіцца цалкам натуральна ў гэтым суседзтве, намертва прыпаяны да іх гісторыяй выгнаньня:

«Из складки альбома выпала немецкая горничная, что служила у них в Лейпциге, и ее толстомордый жених. Минск, революция, Лейпциг, Берлин, Лейпциг, смазанный, наклонный фасад дома, совсем не в фокусе. Четыре года, в парке: угрюмый, пугливый, лоб в складочках, отводит глаза от настырной белки так же, как от всякого чужака».

«Парыж нідзе так не Парыж, як у Менску», – кажа герой Генры Мілера ў «Тропіку Рака». А Манмартр нідзе так не Манмартр, як на Карла Маркса…

Для масавай літаратуры Менск – неабжытае месца. Хто інвэстуе – выйграе. «У пяцьдзясят восьмым, калі яму было васямнаццаць, яго перавялі ў Менск і накіравалі ў спэцыяльную вучэльню ГРУ. Вы ведаеце, што такое ГРУ?» – пытаецца пэрсанаж «Дзяўчыне з тату цмока» Стыга Ларсана.

Цяжка сказаць, ці была ў Менску насамрэч вучэльня ГРУ, а вось што да піва і крывасмокаў, дык на іх адсутнасьць Менск сапраўды ніколі ня мог паскардзіцца:

«На польскай мяжы мы сустрэлі пару троляў, яшчэ я меў спрэчку ў пабе ў Менску з адным вампірам, але ў астатнім усё прайшло як мае быць…» – распавядае пра сваю «наагул някепскую паездку» у Беларусь Хагрыд у «Гары Потэры і Ордэне Фэнікса».

Праўда, ні ГРУ, ні пабы, ні Хагрыд не ратуюць беларускую сталіцу ад зьнішчэньня ў рамане Крыстыяна фон Дытфурта «21 ліпеня», зробленага ў модным жанры «альтэрнатыўнай гісторыі». Замах на Гітлера атрымаўся пасьпяховы – але Нямеччына працягвае змагацца, вырабляе ўласную атамную бомбу і скідвае яе чамусьці на наш горад-герой. За што? За Кубэ, напэўна. Ці за сэрыял пра яго…

Некаторых менчукоў, створаных фантазіяй замежных аўтараў, пазнаеш зь першага погляду. Напрыклад, гэтага эпізадычнага пэрсанажа рамана Тыбара Фішара «Калекцыйная рэч»:

«…Яшчэ адным нашым ня надта ўдалым набыткам зрабіўся пляшывы псыхапат зь Менску. Маючы відавочныя літаратурныя амбіцыі, ён аказаўся ў сапраўднасьці не звар'яцелым паэтам, а звар'яцелым выдаўцом. Мянчук лаяўся так шмат, што высьветліць, хто ён такі, атрымалася зусім не адразу. Аднак урэшце стала зразумела, што ён добра памятае, кім быў у папярэднім жыцьці, і што ва ўсіх сваіх рэінкарнацыях ён быў зьвязаны зь літаратурай».

А вось кніг замежных аўтараў, якія былі б цалкам прысьвечаныя Менску, кніг, дзеяньне якіх адбывалася б пераважна тут, ня так і шмат. З ходу згадаеш хіба «Schöne Grüße aus Minsk“, раман пра вайну і немцаў Паўля Коля… ды “Фашыст праляцеў” Юр’енена. Ну, яшчэ ёсьць той сымпатычны, лянівы немец, які пажыў у Менску пару месяцаў і напісаў нешта пра КДБ і Плошчу, старонак на трыста. А так збольшага ўсё – згадкі, здагадкі, урыўкі, назва мільгане ў тумане тэксту і забудзецца, усімі – апрача хранічнага менчука.

Калі я ўпершыню задумаўся пра сваю вялікую ненапісаную кнігу, мне падказалі, што Менск згадваў нават Конан Дойл. На жаль, не ў маіх улюбёных «Нататках пра Шэрлака Голмса», а ў значна менш займальных і часам папросту нудных «Подзьвігах брыгадзіра Жэрара», але: чорт яго бяры, у гэта цяжка паверыць: Конан Дойл – і Менск… Ці то комплексы не даюць, уласнай і менскай непаўнавартасьці, ці то наадварот, рэч у маніі велічы: горад, дзе нарадзіўся і жывеш, заўжды будзеш успрымаць як цэнтар сьветабудовы. А пра цэнтр мімаходзь, як зь дзіравай кішэні, ня пішуць.

Вось ён – чорным па белым. Перакладзены і растыражаваны па сьвеце, населены няіснымі, але пазнавальнымі людзьмі, збольшага – дзіўны, далёкі і недарэчны, часам сьмешнаваты. Менск кніжны. Менск выдуманы. Менск, якім яго бачаць яны. І ўсё адно – такі менскі-менскі. Ва ўсіх сваіх чортавых рэінкарнацыях. І таму, дарагі вінаградару з Шампані, табе давядзецца запомніць гэтае слова.

Сярэднявечны вучоны ван Гельмант сьцьвярджаў, што жывых мышэй можна стварыць простым спалучэньнем старой шафы, жменькі пшаніцы і нямытай кашулі. І нават, здаецца, здолеў давесьці гэта экспэрымэнтальным шляхам. Формула сумнеўная, але прыгожая. Менавіта яна чамусьці прыгадваецца кожны раз, калі думаеш пра самую панылую рэч на сьвеце – пра сьціплую чароўнасьць беларускага нацызму. Ён, вядома, нікому не прызнаецца, што мама яго так назвала. Ён аддае перавагу псэўданімам. Яму падабаецца, калі яго клічуць “традыцыяналізмам”, “правым кансэрватызмам”, “сьвятым і абарончым пачаткам”, “сапраўдным патрыятызмам”, “агмянём беларушчыны”, “балцкай тэорыяй этнагенэзу”, рамантызмам, друвісам, сіверам і ўсялякімі іншымі харошымі словамі. І толькі застаўшыся на самоце, ён можа нарэшце стаць перад люстэркам і з палёгкаю выкінуць руку перад сабой, адчуваючы поўную гармонію з прыродай. Гайль Беларусь.