Махмут Марджани - Болганчык еллар. Мөһаҗирләр (җыентык)

– Ходай Тәгалә коткарды менә, абый… – диде Сафа.

Чын күңелдән кул бирешеп күрештеләр.

– Йә ничек, патша хәзрәтләре тәхетен эчке вә тышкы дошманнардан сакларга ант иттеңме? – диде Таҗи.

– Итмичә нишлисең?!

– Эчке дошманнарның кемнәр икәнен беләсеңме син?

– Кемнәр соң?

– Син дә мин, Мөхәммәтәмин, – диде Таҗи, көлеп.

Көтү күптән кайткан инде. Тавыклар да куначаларында йоклыйлар. Картлар да йокларга яткан. Бары тик яшь киленнәр генә йокламаган – он илиләр, ипи изәләр.

Күктә ай калка.

Авыл уртасына салынган бер йорт янындагы лапас эченнән җырлый-җырлый тукмак суккан тавышлар ишетелә: кызлар киндер тукмаклыйлар. Кечкенә-кечкенә дүрт каен тукмак лапас аратасына сүс бау белән асып куйган киндерне йомшарта. Салмак кына дөпелдәгән тукмак тавышлары картларны йокыга талдыра, яшьләр йөрәгендә тынгысыз дәрт кузгата.

Менә гармун тавышы сыздырып яңгырады. Елга буендагы көндез кызлар су ташый торган сукмактан ашыкмый гына егетләр менгәне күренде. Менә алар урамга да чыктылар. Гармунчы уртада. Ул, башын бер якка кырын салып, тырышып-тырышып гармун тарта. Ике егет җыр башлады:

Җырга кушылып, чыелдатып сызгырып та җибәрәләр. Төркем үсә бара. Яңадан-яңа егетләр, яшүсмерләр килеп кушыла. Тавыш көчәя.

Мәчет белән мулла йорты турысына җиткәч, егетләр тынып калдылар. Тавышлар беразга басылып торды һәм, ул турыдан узгач, яңадан көчәеп яңгырый башлады.

Егетләр төркеме тар тыкрыкка борылды да, арткы стенасы урам ягына караган салам түбәле лапас турысына җитеп, туктап калды. Лапаста, стенаның теге ягында, кызлар эшли, егетләр аларның киндер тукмаклавын, җырлавын ишетеп килгәннәр.

Егетләрне чакырган кебек, тукмаклар ешрак дөпелди, кызларның нәфис куллары тырышыбрак эшли башладылар. Гармун һәм җыр тавышлары катырак яңгырады.

Пыяла муенса бөртекләре чылтырашкан сыман тавыш белән җавап җыры ишетелде:

Каршы җавап кайтарганга егетләр сөенештеләр. Җыр, гармун тавышы туктады. Егетләрнең кайберләре тәмәке төрергә кереште, кайберләре такта ярыгы аша кызларга сүз куша башладылар:

– Исәннәрмесез, кызлар!

– Кискән-кискән, киссәләр дә исән!

Егетләр көлешеп алдылар.

– Телегезгә бик салынмагыз!.. Йосыф абзый йокламаган әле!.. – дип кычкырдылар тегеннән.

– Нишли ул?

– Тире иләп күн эшли.

– Бәлки, иләк белән су ташый торгандыр?

Егетләрнең берсе, сүзне бүлеп:

– Йосыф абзый кем ул безгә? Чыксын, әйтербез үзенә: «Без карга түгел, чебешләрегезне алып китмәбез!» – диярбез. Ботыбыздан асып куймас ич безне! – диде.

– Әй куян йөрәк! Мактанган була тагын!.. Йосыф абзый чыкса, иң элек син элдертерсең әле…

Көлешә башладылар. Егетләр, шаярып, такта ярыгыннан салам суздылар.

– Мәфтуха, мә, тот!

– Сабира, кил әле!

– Галимә, кунарга кайчан чакырасың?

Кызлар ярыкка су, тузан сиптеләр. Җыр, гармун тавышлары бозылды. Тукмаклар да салмак дөпелдәми башлады – алар үсмер кызлар кулына күчте.

Ике як та тонык ай яктысында бер-берен күзли башлады.

Кызлар кинәт стенадан читкә тайпылыштылар. Көтмәгәндә тыкрык ягындагы кечкенә капка ачылып, өстенә озын җилән, аягына киез итек, кашларына чаклы батырып йонлач бүрек кигән бер кеше килеп чыкты. Кулына зур гына күсәк тоткан. Егетләр тиз генә як-якка сибелештеләр.

Күсәк күтәреп чыккан әлеге кеше егетләрне әллә ни ерак кумады, эрәеп кенә, ашыкмыйча, салмак кына атлап лапаска таба кире кайтып килгәндә, сукмак буена үскән биек әрекмән арасыннан берәү аның күсәген эләктереп алды. Күсәкле кеше туктады. Егет әрекмән арасыннан чыкты. Икесе дә, бер-берсен танып, сүзсез генә, ук шикелле очлы күз карашлары белән карашып тора башладылар. Якын-тирәгә поскан егетләр, ни булыр икән дип, тыннарын кысып көттеләр. Күсәкле кеше шунда көтмәгәндә:

– Исәнме, Сафа абый! – диде.

Әрекмән арасыннан чыккан егет – Сафа да:

– Кара, нинди үскәнсең! Бөтенләй зур кыз булгансың! – дип куйды.

Кыз, күсәкне аның кулында калдырып, капкага таба китте.

– Туктале, Саҗидә, сүзем бар…

Саҗидә туктамады.

– Икенче вакыт, Сафа абый! – дип, капкадан кереп китте.

Егетләр, поскан җирләреннән чыгып, яңадан элекке урынга җыелдылар.