Җәвад Тәрҗеманов - Көмеш дага / Серебряная подкова

«Иртәгә» дигән шомлы сүз Коляны тирән уйларга алып кереп китте, ишеккә колагын куеп тыңлап торучы надзирательнең дөньяда барлыгын да оныттырды. Нижнийда вакытта аларның йокы бүлмәләренә бик матур ай карый иде. Ә монда пәрдәсез, шәп-шәрә тәрәзәдән ямьсез ай карый. Анысы да Красновка охшаган. Ишек артында тыңлап торучы надзиратель кебек үк ничектер яшеренеп карый…

Коляның иптәшләре берәм-берәм йоклап киттеләр. Кайсылары гырлап йоклый, икенчеләре, көндез кичергән михнәтләрне төштә күреп булса кирәк, кычкырып җибәргәли. Кемдер төш күреп ыңгырашты, елады…

Коля моңа түзеп ята алмады, колакларын томалады, бераздан башын бөтенләй мендәр астына тыкты, һәм ул шулай күзләре яшьле килеш йоклап китте.

Төшендә ул Нижний Новгородны, таныш урамны күрде. Тирән чокырларга төшеп, текә ярлардан үрмәләве нинди күңелле! Сугыш уены уйнарга теләсәләр – әйләнә-тирәдә әрәмәлек. Камыш баскан Черек күл дә, Почайна инеше дә ерак түгел. Ул инеш кечкенә булса да, балыкның зурлары эләгә. Бервакыт шулай, гаҗәеп эре чуртан тотып, базарга китергәннәр иде, ерткычныкы төсле сары күзләрен, авызы тулы тешләрен күреп, бөтен кешенең исе китте. Ә малайлар бу турыда атна буе сөйләп йөрделәр…

Коля, төшләнеп, елмаеп куйды, таш кебек мендәрен читкә этәрде.

…Менә алар шаулашып агач башларына, өй түбәләренә менеп йөриләр, җәяләрдән уклар аталар, очырткыч җибәрәләр. Очырткычны алар дәү итеп ясыйлар, шалтыравыклар куялар, кызыл мунчаладан койрык тагалар.

– Әйдәгез, урамнан җибәрмик, ә Кикрик тавыннан җибәрик! – ди Саша, очырткычны ясап бетергәч.

Малайлар бу фикерне чыр-чу килеп каршы алалар:

– Кикриктән җибәрәбез!

– Кикриктән очырабыз!.. – диләр.

Алар һәммәсе бергә Лыков күперенә йөгерәләр. Ул Кикрик дигәннәре – Ока калкулыкларының түбәсе. Ләкин дәү очырткыч күтәреп тауга менүе җиңел эш түгел икән: очырткыч тартыла, ычкынырга тели, шалтыравыклары колакларны тондырып бетерә. Тау башына менеп җиткәч, ул хәтта бер малайны өстерәп алып китә язды, икенче бер малай бауның очын зур ташка бәйләп өлгермәсә, һичшиксез, алып китә иде.

Нинди шатлык, ничаклы горурлык китерде малайларга бу очырткыч! Җилдә тартыла, һавага омтыла, бөтен шәһәр халкын сокландыра кебек. Кешеләр: «Шундый матур очырткычны текә тау башына алып менәргә кемнең башы җиткән икән!» – дип әйтәләрдер төсле.

Очырткыч бик еракка очып китә. Малайлар таудан төшәләр, салкынча суга чумалар, йөзәләр, бер-берсен куалар, бер-берсенә су чәчрәтәләр.

Аннан соң учак ягып җибәрәләр, көлгә күмеп, бәрәңге пешерәләр. Кичен арып-талып өйләренә кайталар.

Кулына газета тоткан Сергей Степанович кабинетыннан аларга каршы чыга.

– Күңелле булдымы? – дип сорый ул, ягымлы елмаеп.

Кинәт… Коля, камерадагы башка малайлар кебек үк, ыңгыраша башлый, чөнки сөекле Сергей Степанович юкка чыккан һәм аның урынында кулына кисәү агачы күтәргән Краснов мәсхәрәле елмаеп басып тора икән…

Малай куркып уянды һәм торып утырды.

Камера тынып калган, хәтта юыну бүлмәсендә буш ләгәнгә сирәк кенә тамчы тамганы ишетелә.

Ай икенче урынга күчеп өлгергән инде, әмма аңа карап кына яктысы кимемәгән.

Авыраеп киткән башын Коля яңадан таш кебек каты мендәргә салды. Хәзер инде аны йокы алмый. Бик яхшы, алмасын әйдә, төшенә Краснов кереп интектереп кенә бетерер.

Коля тагын хыялга бирелде, ул туган шәһәрен исенә төшерә, өен сагына иде.

Зур булып үсеп киткән бакча эчендә аларның кечкенә өйләре күренми дә. Ләкин өйнең куе бакча уртасында булуы бик әйбәт. Әйләнә-тирәдә кошлар сайраша… Карлыган куагы янында сыерчык яши. Карт усак куышында песнәк бала чыгарды… Урам якта гаҗәеп зур тополь агачы үсеп утыра. Саша әйтә: «Ул тополь күкне терәп тора, ул булмаса, күк гөмбәзе өстебезгә җимерелеп төшәр иде», – ди. Абыйсы сөйләгән шул әкияткә ышана Коля һәм тополь башына менеп күкне күрергә тели. Кызык ич. Тик менә әнисенә сүз биреп кенә ялгыш итте. Сүз биргәч, тотмыйча ярамый шул. Менә ни сәбәпле Коля күкне күрмичә яшәргә мәҗбүр булды…

Коляның уена төрле нәрсәләр килде.

Кышкы кичләрдә аларның өенә, әнисе янына, бөтен урам халкы җыела. Бердәнбер укый-яза белгән кеше булганга, аның «Изгеләр тормышы» дигән китабы бар. Күрше хатыннары, кулларына эш алып, бакыр шәмдәлле ут тирәли тезелешеп утыралар, ә Коляның әнисе аларга кычкырып укый. Ул китаптагы изгеләрне һәрвакыт газаплыйлар, ә алар шуңа түзеп торалар. Кайбер вакыт фәрештәләр килеп юата үзләрен… Күрше түтиләренең ай-ваен ишетеп, бервакытны Коля шулай: