Gian Vittorio Rossi's Eudemiae libri decem

6Nos exquisitam hominis diligentiam in frigore propulsando mirati, ac prope medium Ianum emensi, eo loci devenimus, ubi proxeneta ille dictus est esse; atque eum invenimus, medium inter duos sedentem, cachinnos effusissimos edere. Prior occupat GalloniusGallonius (Gabriel Naudé?) ac salvere eum iubet; gemmas explicat atque emptorem ut inveniat rogat. Ille in manus sumit, inspicit, laudat, et, “Commodiorem,” ait, “hominem et adventum non vidi. Nam hodie instruendus est mihi Pamphilo mundus muliebris, quem mittat uxori quam duxit.” – “Audivi,” inquit Gallonius, “ac miratus sum adolescentem, adeo locupletem ac nobilem, ad eam humilitatem descendisse, ut fabri lignarii filiam pro uxore velit habere. Tantane hodie conditionum penuria laboratur?” – “Ita,” inquit ZanchaZancha, “sese res habet. Fieri aliter non potuit; vis eum coegit.” – “At quae vis,” ait Gallonius, “cogit ut quam nolis, accipias?” – “Res est ridicula,” inquit ille, “ac modo istis narrare occeperam.” – “Repete, nisi molestum est,” ait Gallonius. “Nam gestio audire.” – “Date igitur operam,” inquit.

7Sed conantem dicere iuvenis antevertit, qui, ex improviso erumpens, his Natalicium dictis aggreditur, “Quid, obsecro, mulieris mihi in matrimonium dedisti? Qua muliere nulla alia est flagitiosior ac nequior. Modo paene eam cum adolescente nescio quo caput limantem oppressi. At si mihi post hunc diem aliquid tale suboleat, faxo foris vidua te patrem suum invisat.”5 Qua re Natalicius Nataliciusnon mediocriter perturbatus, inquit, “Adeone mirum tibi videtur, si intemperanter mulier adolescens facit? Paucas quippe invenias, quas adolescentiae aestus in has delicias ac blandimenta non abstrahat. Non possunt haec ab adolescentia seiungi; quae etiam simul cum ea deflorescunt ac desinunt; interea sine ut det aliquid temporis ad ludum aetatis.6 Sed, quantum audio, matrissat. Nam quae mater eius, uxor mea, lusit ad hunc modum, potuerunt populo viritim dispertiri.7 Nunc autem, aetate confecta, ita est aliena ab his nugis, ut nulla sit aeque castior ac melior materfamilias.” Adolescens, nihilo hac responsione placatior factus, nescio quid mussans, pedem retulit. Quo abeunte, sic orsus est ZanchaZancha:

8“Est in hac urbe BaldocciusBaldoccius quidam, ad Forum Apollinis faber lignarius, fide ac simplicitate magis ad veterem illorum hominum famam quam ad eum morem, qui nunc increbuit, referendus. Neque quod in eo reprehendas, quidquam invenias, praeter studium vini; quo adeo tenetur, ut horam abire nullam sinat in qua (ut ipse loquitur) non heminam saltem vini intestinis aspergat. Ceterum nihil in eo simulatum, nihil fictum; contra nuda et aperta sunt omnia. Unde fit ut opportunus iniuriae habeatur. Siquidem, cum omnibus sua consilia credere, fidem habere, depositum nullo teste reddere solitus sit, a veteratore aliquo circumventus, saepe decipitur. Hic habet in matrimonio Antinam popularem suam, non magis vitae societate quam morum similitudine sibi coniunctam. Nihilo enim est suo viro acutior, nihilo ad cavendum instructior. Quae affinitatibus conciliandis, mundis muliebribus aestimandis, novis nuptis ornandis sectandisque locat operas suas. Quo fit ut fere eam semper domo abesse contingat.

9“Haec unicam ex Baldoccio suo filiam habet, TensaTensa nomine, omnibus quidem Gratiis venustiorem, sed improbitate atque nequitia veteratori cuivis facile parem. Nam supra quam credi possit, est cata, confidens, audax, fallax, loquax; habet os, linguam, perfidiam, malitiam8; simulare ac dissimulare omnia parata; infitias ire ac iureiurando suo vincere, ut nec vidissent homines quae viderant, neque fecissent ea quae fecerant. Hanc, ita ut deformavi, plenae maturitatis virginem, parens uterque, foras abiens, id quod minime opus erat, superioribus mensibus solam domi relinquebat; satis a praedatoribus corporis9 fore tutam pater existimans, si tabernulae suae ostio, digiti unius crassitudine, perticam transversam obiecisset. Sed tanta haec tamque munita praesidia contra hostium insidias haud satis tuta fuisse, res ipsa ostendit. Nam Pamphilo, adolescenti (ut nosti) longe lepidissimo, pervia fuere. Ergo proximis Saturnalibus, cum BaldocciusBaldoccius solito maturius domo migrasset, ut amici cuiusdam sui vina degustaret, nudatum propugnatoribus vallum10 hostis ingreditur commissoque proelio praeda potitur. Quid multa? Dum Baldoccius amplis et profundis cantharis potitans hilarem sumit diem, amatores ad ebrietatem usque sese voluptatibus explent. Neque eo tantum die suo obsecuti sunt animo, sed deinceps diebus omnibus, qua hora Baldoccius, communito ita ut dixi ostio, in popina aliqua Libero operam dabat, ut non alias tutior intra ea castra aditus esset quam cum essent vallo munita.

10“Verum Kalendis Maii, Baldoccio et AntinaAntina domo egressis, dum liberius genio amatores indulgent, prope factum est ut manifesto in flagitio deprehenderentur. Nam cum advesperasceret neque aliqua ludendi satietas esset, ex improviso parentes Tensae domum adveniunt. Quamobrem magnus adolescentem metus invadit. Cui puella, nihil exterrita, ‘Ne pave,’ inquit. ‘Mox tibi fugae rationem expeditam dabo. Unum mihi dolet: quod voluntate mea celerius abstrahimur.’ A planitie recta sursum ascendendo in solariolum pervenitur, quod ad dexteram cubiculum habet adiunctum, ad sinistram in culinam exit, ubi tunc temporis tritici ingens saccus continebatur. Quo illa cultello dissuto, amplam tritico ad egrediendum fenestram aperuit, et clamore sublato, ‘Subvenite,’ inquit. ‘Saccus a muribus corrosus frumentum omne diffundit.’ Ac dum parentes accurrunt festinant ac fugiens triticum quasillis excipiunt, adolescens vasa collegit et castra commovit. At TensaTensa minus eam voluptatem faciens, quae cum periculo metuque coniungeretur, cogitare secum ipsamet coepit quanam ratione eam puram sine timoris cuiusquam faece perciperet.

11“Et in regionem suarum astutiarum ingressa,11 contra parentum simplicitatem dolos instruxit atque, ut est in excogitando inveniendoque acuta, paucis diebus post cum ad se PamphilusPamphilus venisset suamque ex eo voluptatem explesset, reversis sub vesperam parentibus moestam se atque exanimatam ostendit. Interrogata quid esset, non audebat dicere, sed pro verbis lacrimarum vim dabat. Verum aliquando, coacta, dixit esse quosdam lemures, qui humana forma atque figura domos virginum celebrarent atque eas misere deperirent. Unum ergo istorum lemurum a se visum, forma adeo liberali, adeo venusta, ut nihil supra. Cui mater, ‘Quid audio?’ inquit. ‘Vide ne id timor oculis persuaserit.’ Sed TensaTensa, ‘Erras, mater, nunquam hilariore animo fui quam cum eum aspexi.’ Tum AntinaAntina, ‘Bono,’ inquit, ‘animo es, atque istam aegritudinem, quae te macerat, amove. Mihi enim spes est posthac nunquam tuis istam oculis larvam occursuram.’ – ‘Ah nescis, mater,’ inquit Tensa, ‘quam alte ea mihi haereat in animo.’ His dictis, ad ea quibus maxime indigebat, hoc est, ad cibum quietemque se contulit. Postridie revertitur Pamphilus novus daemon, sed ex eo genere quos ‘incubos’ vocant. Qui, ut se ad parentes mulieris conciliaret, inaures et torquem novo opere factum Tensae reliquit. Quae ipsa laetanti animo parentibus suis ostendit. Illi in manus sumere, contemplari, laudare et tanquam ex Vulcani officina profecta mirari. Iamque se adigi sentiebant, ut tam elegantem ac tam liberalem daemonem absentem diligerent. Sed dona perpetuando assecutus est Pamphilus ut nihil eisdem se carius existeret.

12“AntinaAntina (ut mos est mulierum) ardebat cupiditate incredibili eius lemuris conspiciendi, sed paululum timore perterrebatur. Verum tum frequentibus Pamphili donis, tum filiae oratione confirmata, quae de eius forma ac venustate mira narrabat, suis eum oculis videre constituit. Est (ut probe nosti) PamphilusPamphilus annos natus undeviginti, capillo subcrispo, nigris oculis, candidisque genis leviter rubore suffusis; ne tenue quidem barbae vestigium inhaeret; praeterea vestitu ornatuque corporis, prout eius opes ferunt, quae sunt satis amplae, semper excultus. Quamobrem simul ut Antinae pervenit ad oculos, ‘Hui, quam est elegans!’ inquit. ‘Ubi sunt, qui totum istud genus lemurum forma esse horribili praedicant? Iam pol, si ad istam faciem sunt omnes, nihil moror quo minus quantum est ubique lemurum, meam in domum immigret, ne semper cadaverosam Baldoccii mei faciem necesse habeam aspicere.’